7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
1/716
BURHANEN DURANKEMAL NAMUHN AAMAN
SETA
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
2/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
3/716
TRK DI POLTKASI YILLII2009
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
4/716
SETA Yaynlar XIIII. Bask : Mart 2011
ISBN : 978-605-4023-11-0
Tasarm : Merdiven Sanat
Uygulama : mare Yazar
Bask : Pelin Oset, Ankara
letiim : SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf
Ret Galp Caddes Hereke Sokak No:10 GOP Ankara
Tel: (312) 405 61 51 Faks: (312) 405 69 03
www.setav.org / [email protected]
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
5/716
TRK DI POLTKASI YILLII2009
Burhanettn DURAN | stanbul ehr nverstesKemal NAT |Sakarya nverstes
Muhttn ATAMAN | Abant zzet Baysal nverstes
SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
6/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
7/716
NSZ / 9
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM:
2009 DEERLENDRMES / 13
Blent Aras & Pnar Akpnar
EKONOMK KRESELLEME AINDA DPLOMAS:
TRKYENN YEN DI POLTKASI VE REKABET DEVLET / 45Sadk nay
TRK DI POLTKASININ 2009 YILI GELMELER / 91
TRKYENN RAN, SRAL/FLSTN VE SURYE POLTKASI
2009 / 93
Kemal nat, smail Numan elci
TRKYENN IRAK POLTKASI 2009 / 159
Mesut zcan
TRKYENN KRFEZ LKELER, YEMEN, MISIR, RDN VE
LBNAN POLTKASI 2009 / 189
Muhittin Ataman, Nuh Ugan
NDEKLER
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
8/716
TRKYENN AVRUPA BRL POLTKASI 2009 / 223Ali Resul Usul
TRKYENN KIBRIS POLTKASI 2009 / 247
Nasuh Uslu
TRKYENN ABD POLTKASI 2009 / 293
Ramazan Gzen
TRKYENN RUSYA POLTKASI 2009 / 331Vgar manov
TRKYENN ALMANYA POLTKASI 2009 / 355
Sava Gen, Bahadr elebi
TRKYENN NGLTERE POLTKASI 2009 / 381
Ali Balc
TRKYENN KAFKASYA POLTKASI 2009 / 403
Kamer Kasm
TRKYENN BALKANLAR POLTKASI 2009 / 431
Hseyin Emirolu, urgay Kayalak
TRKYENN ORTA ASYA POLTKASI 2009 / 497
Ertan Eegil
TRKYENN DOU ASYA POLTKASI 2009 / 523
Seluk olakolu, Cemal Alpgiray Blcek, Yunus Can Polat
TRKYENN LATN AMERKA POLTKASI 2009 / 547
Aye Aslhan elenk
TRKYENN AFRKA POLTKASI 2009 / 571
Mehmet zkan
TRK DI POLTKASI ZERNE BAIMSIZ MAKALELER / 603
K YZYILIN HKYES: TRK DI VE GVENLK
POLTKASINDA SREKLLKLER / 605
Gkhan etinsaya
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
9/716
KRESELLEME, MODERNTE VE DEMOKRAS TRK DIPOLTKASI 2009 VE SONRASI / 629
E. Fuat Keyman
ANA AKIM TRK DI HABERCLNDE ARKLILATIRMA
PRATKLER / 655
Fahrettin Altun
TRK DI POLTKASINDA AFGANSTAN / 699Sevin Alkan zcan
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
10/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
11/716
NSZ
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
12/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
13/716
11
Bilgi sahibi olmadan ikir sahibi olmaya son verme konusunda
zerimize deni yapmak kaygsyla servenine balayan rk D
Politikas Yll lkemizde uluslararas ilikiler literatrnde halendaha var olmaya devam eden byk boluu doldurma konusunda
katk sunmay amalamaktadr. Gelimi lkelerle karlatrldn-
da rkiyede, zellikle rke yazlm uluslararas ilikiler konulu
eserlerin gerek say ve gerekse ierik olarak ciddi eksiklikleri olduu
ilgili alann uzmanlar tarandan srekli olarak dile getirilmektedir.
Mevcut eserlerin nicelik olarak yetersiz olmalarnn yannda ulusla-
raras ilikiler alannda rkiyenin yaad en temel problem, ko-
nunun uzmanlar tarandan yazlmam, bilgi zerine ina edilme-
yen, dayanaksz analiz ve yorumlar ile komplo teorileri ve speklati
varsaymlardan oluan kitaplarn saysnn her geen gn artmasdr.
rk D Politikas Yll, rkiyenin d politikasnn deiik
alanlarna ilikin verilerin, konunun uzmanlar tarandan belirli bir
sistematik ierisinde ve olaylarn anlalmasn kolaylatrc bir bi-imde okuyucuya aktarlmasn salamay hedeemektedir. Aktar-
lan bu verilerin analizi konusunda okuyucuya yol gsterilmekte, an-
cak aktarlan bilgilerden okuyucunun kendi analizini yapmasna da
rsat tannmaktadr. Bunun yannda, ylln ikinci blmnde yer
alacak olan rk d politikasna ilikin bamsz makaleler daha ok
analiz arlkl olacaktr.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
14/716
12
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
rkiye gibi, giderek artan bir ekilde blgesinde nemli rollerstlenen bir lkenin d politikasn inceleyen dzenli bir yllk a-lmasnn bugne kadar yaplmam olmasnn ciddi bir eksiklik ol-duu dncesiyle 2009 yllyla balayan bu projenin srekli olaca-n, her yln ortasnda, bir nceki yla ilikin rk d politikas ge-limelerinin incelenecei yeni bir kitabn yaynlanmasnn planlan-dn iade etmek istiyoruz. Bu ekilde, rk d politikasna ilgi du-
yan okuyucularn, rencilerin ve aratrmaclarn aydalanaca biralmann rk uluslararas ilikiler literatrne kazandrlmas te-mel amacmzdr.
Sz konusu olan bir yllk olduu iin, atar ve kaynaka konula-rnda arkl bir yntem izlenmitir. Okuyucuyu skmamak amacyla,yararlanlan gazetelerin ve haber ajanslarnn nemli bir ksm inter-netten alnmasna ramen, internet adresleri verilmemi, sadece ha-
berin ismi, hangi gazete ya da haber ajansndan alnd ve haberinyaynland tarih bilgileri yazlmtr. Sz konusu haberlerin aslla-rna ulamak isteyen okuyucularn, ilgili gazete ya da haber ajansla-rnn internet sitelerinden, haber bal ve tarihini yazmak suretiylearama yapmalar yeterli olacaktr.
Bu kitabn ve rk D Politikas Yllnn bundan sonraki sayla-rnn okuyucuya aydal olmasn diliyoruz.
Burhanettin DuranKemal nat
Muhittin Ataman
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
15/716
RK DI POLKASINDADAVUOLU DNEM:2009 DEERLENDRMES
Blent Aras* & Pnar Akpnar**
* Pro. Dr., Dler Bakanl Stratejk Aratrmalar Merkez Bakan. Bu makaledekgrler yazarn ksel deerlendrmelerdr.
** retm Grevls, Yalova nverstes.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
16/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
17/716
15
Giri
rkiyenin son yllardaki d politikasna baktmzda anlay,vizyon, prensip, kullanlan ara ve mekanizmalar anlamnda b-yk bir deiim gze arpmaktadr. Bu sre, 2002 ylndan beriBabakan ayyip Erdoann Badanmanln yapan Pro. AhmetDavutolunun 1 Mays 2009 tarihinde Dileri Bakanl koltuu-na oturmasyla ivme kazanmtr. Son bir yl iinde Davutolunungitmedii lke, grmedii lider neredeyse kalmamtr. Davutoluyeni bir d politika vizyonu izmi ve bu vizyonu ile d politikadahakim olagelmi geleneksel dili ve uygulamalar deitirmeyi byklde baarmtr. Bu anlamda, Cumhuriyetin kuruluundan itiba-ren baskn olmu gvenlik, kar ve g gibi kavramlar temel nce-likler olarak gren ve meruiyetini tehdit algsndan alan gelenekselbrokratik/otoriter anlayn yerini bar ve ibirlii almtr. rkd politikasnn ie dnk karakterinin yerini proakti, dinamik veok boyutlu bir politikann ald sylenebilir. Davutoluyla birlikte,komularla sr problem, ritmik diplomasi, stratejik derinlik gibidaha nce duyulmam kavramlarn yer ald yeni bir lgat hem D-ileri Bakanl koridorlarnda, hem akademik camiada, hem demedya kulvarlarnda kullanlmaya balanmtr. Uzun seneler bo-yunca sert-gc oynamasnn ardndan rkiye bir yumuak-g vebir lider olarak blgesinde yeniden domu ve kendisini blgesel vekresel kontekstte yeniden konumlandrmtr. rkiyenin yeni d
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
18/716
16
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
politikas bir yandan iddetli eletirilere maruz kalrken, dier yan-dan youn bir takdir grmtr. rkiyenin komularyla olan ke-miklemi problemlerini zme abas, yakn mcavir alanlar dn-daki blgelere de almas, dorudan kendisini ilgilendirmeyen so-runlar bile zme giriimleri baz evreler tarandan pheyle kar-lanm ve hatta eksen kaymas tartmalarn balatmtr.
rkiyenin yeni bir d politika edinmesinin arkasndaki asl sebep
nedir? rkiyenin d dnyaya dair algsndaki deiikliin sebeplerinedir? rkiyenin blgesinde bir yumuak-g olarak domasnn ar-dndaki motivasyon nedir? rkiye d politikasnda gerek anlamdabir eksen kaymas olmu mudur?
Yeni bir d politika yapmann ardndaki asl sebebi anlamak iinolaya geni bir perspektien bakmamz, birok unsuru gz nne al-mamz gerekir. Bu alma rkiyenin Souk Sava sonras konumu,
AB yelik sreci zarnda yaad dnm, gemite politika ya-pm srecini etkilemi olan birok olayn gvenlik ekseninden k-mas ve AB politikalarnn uygulanmas, Ak Partinin iktidara gel-mesi, 11 Eyll sonras dnemde ortaya km blgesel ve uluslarara-s deiimler gibi unsurlarn d politika izgisini etkilemi olduu-nu ve yeni bir vizyon gelitirmeyi kanlmaz kldn savunur. Eli-nizdeki alma, devleti ve resmi diplomasiyi temel aktr olarak alr
ancak son yllarda devlet d aktrlerin de d politika yapm sreci-ne dhil olduunu gz ard etmez. Aktr kimliklerindeki ve i kon-
jonktrdeki deiimin politika yapclarn alg ve taleplerinde bir d-nm srecini tetiklediini ve yeni bir anlay getirdiini savunur.Politik taleplerin ve gerekliliklerin yan sra ekonomik boyutun i-levini gz ard etmeden rk ekonomisinde son yllarda meydanagelen hzl bymenin talep ettii yeni pazar araylarn da politi-
ka yapclarnn zihinlerini megul eden bir kayg olarak grr. Buanlamda bakldnda, son dnemde d politika izgisinde kat re-alist bir algdan nispeten daha liberal bir algya kayld gzlemle-nebilir. eride meydana gelmi gelimeler ve reormlarla birletiin-de rkiyenin blgesel ve kresel olaylarda daha proakti, belki deliderce bir rol stlenme olana ve ihtiyac domutur. Bu alma,rkiyenin yeni bir d politika izgisi izlemesinin rasyonel bir se-im olduunu savunur. Ayrca, bu alma, potansiyelini ve srdr-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
19/716
17
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
lebilirliini deerlendirmek adna rkiyenin yeni d politika ara-larnn da altn izer. Bununla birlikte, rkiyenin blgesinde biryumuak g olarak ortaya kn ve yeni d politikasnn mca-
vir alanlarda ve uluslararas ortamda yansmalarn aratrr.
rk D Politikasndaki Dnm
rk d politikasnn son sekiz ylna baktmzda karakteristi-i, algs, motivasyonu, benimsedii ilkeleri ve kulland mekaniz-malar asndan daha nceki dneme gre olduka bariz arklar g-rebiliriz. Dier taraan, Osmanl mparatorluunun son iki yz yl-lk dnemine ve Cumhuriyetin kuruluundan 2002 ylna kadar-ki dneme baktmzda birok ortak noktadan bahsedilebilir. r-nein, Osmanl dnemine hkim olan otoriter-brokratik ynetim
tarz Cumhuriyet dneminde de varln srdrmtr. Bu anlay-n d politikadaki varl kendini tepkisel ve savunmac reeksler-le gstermitir. Osmanl ynetici elitinin batya kar verdii hayattakalma mcadelesi sonucunda oluan solgun auras Cumhuriyet d-neminde Osmanl sonras kaa yaps dediimiz ekliyle etkili olmu
ve temel kaygs yeni rejimi srdrmek olan yeni elitin temel moti-vasyonunu oluturmutur.
Osmanlnn corai bilekesinin nemli paralarn oluturanBalkanlar, Orta Dou, Kuzey Arika ve Kaasya gibi hayati blge-lerin I. Dnya Sava ve Kurtulu Sava esnasnda kaybedilmesininyaratt travmann lke iindeki isyanlar ve ayaklanmalarla peki-mesi blnme korkusunu da beraberinde getirmitir. Birinci DnyaSavann ardndan imzalanan ve lkeyi batl gler arasnda bl-meyi amalayan Sevr Anlamas d dmanlara kar oluan ve son-
raki seksen yla hkim olacak olan korkuyu daha da glendirmitir.Bu d tehdit algs lkeyi blmek iin d glerle ibirlii yaptkla-rna inanlan i unsurlara kar da gelitirilmitir. Bu paranoya, o es-nada Dou Bloku tarandan evrilmi olan rkiye iin Souk Sa-
va srasnda da devam etmitir. Rejim bu seer de komnist tehdidekar ayakta kalma mcadelesi iine girmitir. Bu korku randa slamDevriminin yaplmasyla daha da pekimitir. deolojik tehdit by-lece ikiye katlanmtr. lke bir yandan komnizm, dier yandan si-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
20/716
18
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
yasal slam tehdidiyle kar karya kalmtr.1 Bu kemiklemi kor-kunun sonucu olarak rkiye Cumhuriyeti be askeri darbeyi tecr-be etme rekorunu krmtr.
Yaanan tm bu skntlarn sonucunda, rkiye her ne kadarOrta Doudaki dier lkelerle karlatrldnda demokrasi anla-mnda ne ksa da, Osmanldan miras kalan otoriter-brokratikgelenek ve mevcudiyetini devam ettirebilme bahanesiyle rejim tara-
ndan alnm kat gvenlik nlemleri yznden demokratiklemesrecinin birok dea sekteye uradn ve yavaladn sylemekabart olmaz. Saltanattan cumhuriyete geilmesine ramen, askerinsiyasete mdahalesi yznden, d politikadaki otoriter yaklam de-
vam etmitir. Bunun sonucunda d politikada devlet yegne aktrolarak var olma durumunu srdrm ve sivil toplum kurulular,bask ve kar gruplar ile i evreleri gibi devlet d aktrler d poli-
tika yapm srecinin dnda kalmtr. am da bu noktadan bakt-mzda, Cumhuriyet dnemi elitinin batllama projesinin, demok-rasi, bar, sivil zgrlkler ve insan haklar gibi evrensel normlar vedeerleri iselletirememesi bakmndan bir hayal krkl olduunusyleyebiliriz. Avrupa ekonomik, siyasi, kltrel ve sosyal yap bak-mndan geliirken, kendi norm ve deerlerini sadece teoride deilpratikte de uygularken, rnein d politikasn bile bu normlar er-evesinde olutururken, rkiye kendi kbuslar iinde hapsolmu
ve iednk politikalar uygulamtr. Avrupa bar, ibirlii ve kar-lkl bamllk ilkelerine dayanan komuluk politikalar uygularken,rkiyenin komularyla ilikilerini atma, uyumazlk ve kaln vekapal snrlar belirlemitir. Bu anlamda, rkiyenin AB yelik sre-ci karamsar bak asnn ve korkularnn zerine su serpmitir. S-re rkiye iin yeni bir vizyon, taze ve dinamik bir d politika iinrsatlar paketi sunmutur.
Cumhuriyet dneminde rkiye d politikasnn temel belirle-yici unsurlar tehdit algs ve bunun sonucunda oluan gvenlikle-tirme (securitization) sreci olmutur. Souk Sava yllarnda r-kiye, Sovyetler Birliinin ve komnizmin Batya yaylmasn engel-leyen bir tampon lke olarak konumlandrlmtr. Bu durum hemrkiyenin nemini arttran bir avantaj, hem de tehdit algsn artt-ran bir dezavantaj olmutur.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
21/716
19
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
Souk Savan bitmesinin stnden neredeyse 20 yl gemi ol-masna ramen, rkiye bugn hala devlet iine yerlemi, SoukSava tipi illegal rgtlenmelerden arnma abas iindedir. Dnyahenz Souk Savan yorgunluundan syrlamamken bir de 11Eyll olaylarn yaamtr. Bu iki krlma noktasna bir de son yllaradamgasn vuran kresel ekonomik kriz eklenmitir. Bu dneme-cin ardndan birok lkeyle birlikte rkiye de, politikalarn gzden
geirerek, kendini Yeni Dnya Dzeni ierisinde yeniden konum-landrma sreci iine girmitir. Souk Sava dneminin i kutupludoas yerini ok boyutlu bir d politika anlayna brakmtr. Buyeni anlay erevesinde blgesel ortamn daha arknda olan ve di-er aktrlerle daha proakti diplomatik ilikiler kurabilen lkeler nekmaktadr. Dileri Bakan Davutolunun da altn izdii gibi;
Souk Sava dzeni kalkt ama yeni dzen kurulmad. Bunu kuracak
aktrler Souk Savata olduu gibi sadece iki aktr deil. MeselaKaasyada dzeni Sovyetler ile ABD oturur tartr ve kurarlard.Ama imdi Irak rneinde grld gibi ABD tek bana kuramyor.Grcistan rneinde grld gibi Rusya da kuramyor.2
Souk Savan bitimiyle i politika d politika zerinde daha et-kili olmaya balad. Geleneksel i/d ayrm yerini kltr, kimlik vedin gibi isel aktrlerin d politika zerinde daha belirleyici oldu-u yeni bir anlaya brakt.3 Devlet daha heterojen bir yap olarak al-glanmaya baland. D politika i politikann bir uzants oldu. Buanlamda, rkiye yeni dnemde, askeri kapasite, corai g, ekono-mik g ve kltrel aktrler gibi ulusal g unsurlarn gzden ge-irmi ve tm bu avantajlarn kendisini blgesinde gl bir lider veyumuak-g olarak konumlandrarak deerlendirmitir.4
Bunu gerekletirebilmek iin de akti, dinamik ve ok boyut-
lu bir d politika izgisi izlemitir. rkiye d politikasnn temelprensibini oluturan komularla sr problem anlay komu l-kelerle sorunlar zmek ve komu lkelerinin tesine geen lektemcavir alanlarda bar ve ibirliini gelitirmeyi hedeemitir. Bupolitika ile komularla sorunlar zmede kaydedilen baarlar, biradm sonras olan mcavir alanlarla maksimum ibirlii dnce-sini gndeme getirdi. rkiye iinde bulunduu kresel kriz orta-mnda varln en etkin biimde srdrebilmesinin yolunun gven-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
22/716
20
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
li bir bar ortam ve maksimum ibirlii olduunun bilinciyle hare-ket etmektedir. Yeni dnemde devlet d aktrler rk d politika-snda tarihinde hi olmad kadar etkili olmutur. Devlet d aktr-lerin d politika yapm srecine dahil olmas durumu yeni d po-litikann toplu-perormans (total-perormance) grn oluturur.Bu srece dhil olan baz kurululara rnek vermek gerekirse; Ari-ka Zirvesini dzenleyen USKON (rkiye adamlar ve Sanayici-
ler Konederasyonu), rkiyenin ABye girmesi iin mcadele verenSAD (rk Sanayicileri ve adamlar Dernei), Krez lkele-riyle yakn ilikiler gelitiren MSAD (Mstakil Sanayi ve adam-lar Dernei)5, ve SEA (Siyaset Ekonomi ve oplum AratrmalarVak)nn Kaas lkelerini bir araya getirerek blgesel bar ve i-birliine yapt katklar saylabilir.
1999 Helsinki Zirvesi ile ABye giri sreci rkiyenin ieri-
de yaad demokratikleme ve reorm srecini tetiklemitir. e-ride ivme kazanan demokratikleme srecinin Ak Parti hkme-tiyle gelen siyasal ve ekonomik istikrarla birlemesi karar alclarnzgveninin ve itibarlarnn artmasna sebep olmutur. Bu durumd politikaya da yansmtr. Bugn d politika yapclar arkalar-na tam destek alarak yola kmaktadrlar. Ancak u unutulmamal-dr ki, d politikann istikrarl ve srdrlebilir olabilmesi iin ieri-deki reorm ve demokratikleme srecinin istikrarl bir biimde de-
vam etmesi arttr. Bu nerme, Davutolunun d politika vizyonu-nun temel unsurlarndan biridir. Bu anlamda, demokratik alm, si-
vil anayasaya gei ve sivil-asker ilikilerinin iyilemesi gibi konularzme balanmaldr. eride yaanacak bir kutuplama ve ayrlk,er ya da ge d politikaya da yansyacaktr. sorunlarn zeme-yen bir rkiyenin blgesine yeterince aydal olmas zordur. Bu an-lamda, rkiyede muhaleetin gsterdii baarszln ve daha azla
demokratiklemeyi talep etmek yerine bu abalara kstek olmasnnyaratt boluu ABnin doldurduu sylenebilir. Bugn rkiye dpolitikasnn srdrlebilirliinin nne kabilecek belki de tek en-gel ieride yaanacak bir kaos ortamdr.
AB yelik sreci ayn zamanda yeni rk d politikasnn yapmsrecinde etkili olmutur. rnein, rkiyenin blgesinde gven-lik, istikrar, dayanma, ibirlii ve reah salamay amalayan kom-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
23/716
21
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
ularla sr problem stratejisi AB Komuluk Politikasnn bir ben-zeridir.6 Avrupa Gvenlik Stratejisinde de belirtildii gibi hibirlke bugnn karmak sorunlarn tek bana zebilecek durum-da deildir.7 Bu adan bakldnda, rkiyenin yeni d politika-snn rasyonel bir seim olduu sylenebilir. rnein, rkiyeninbaz evreler tarandan eletirilen ranla olan yaknlamas ve Bat
ve ran arasnda arabuluculuk yapmas rann dnyaya entegrasyo-
nunu salayarak ve blgesel dengeleri koruyarak blge bar ve istik-rarna katk salamaktadr.8
te yandan, AK Partinin 2002de baa gemesinin rkiyedekive d politikadaki deiim asndan ok byk bir etkisi olmu-tur. Bu anlamda, rkiyede yaanan sivilleme ve demokratiklemegiriimleri, yerel dinamiklerle irtibat, muhaazakr-demokrat kim-lii ve yeni pazar araylarna nayak olan sermaye taban gibi Ak
Partinin isel dinamiklerini oluturan unsurlar yeni bir d politikavizyonu gelitirme asndan etkili olmutur. Ekonomik sorunlar vesiyasal istikrarszlk gibi rkiyenin geliimine ve glenmesine sek-te vuran birok sorun Ak Parti hkmeti srecinde zlmektedir.9Ak Parti hkmetinin yzn douya evirdiine dair birok iddia-nn, hkmetin AB yelik srecinde batyla olan ilikilerine bakld-nda aslsz olduu sylenebilir. Ak Parti hkmeti AB yelik sre-cinin daima arkasnda olmutur. AB lkeleri parti yelerinin ilk zi-yaret ettii lkelerdir. Ayrca AB mzakere sreci de Ak Parti hk-metinin youn abalar sonucunda 2005 ylnda balamtr.
AB sreciyle birlikte, daha nce brokratik elit tarandan gven-likletirilmi (securitized) birok sorun normal politik konular ola-rak grlmeye balanm ve bir gvenliksizletirme (desecuritizati-on) srecine girmitir.10 rnein, Krt Sorunu ve Siyasal slam gibi
sorunlar eskiden rkiyenin Suriye ve ran gibi komularyla olanilikilerini belirleyen temel unsurlard. rkiye bu sorunlara ieri-de zm aramak yerine dsallatrarak bu lkeleri sulamay ye-lemitir.11 Ancak u anda rkiyenin Suriye ve ranla olan ilikile-rini dayanma, ibirlii ve bar gibi kavramlar belirlemektedir. De-mokratikleme adna ok temel adm atlmtr. Gemite milli g-
venlik sorunu olarak grlen bu sorunlar ise artk toplumla bera-ber tartlan normal siyasal konular olarak grlmektedir. Bu an-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
24/716
22
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
lamda, rkiyenin AB yelik srecini demokratikleme ve istik-rar salanmas olarak iki temel boyutta ele alabiliriz.12 rkiyenin,aznlk haklar, iade, basn ve rgtlenme zgrl, sosyal ve kl-trel haklarn gelitirilmesi gibi AB kriterlerini yerine getirme aba-s rk siyasal kltrnde, korku politikasndan daha ak, zgr veoulcu bir kltre doru bir dnm yaratmtr. Bu dnmnolumlu etkileri zellikle sivil-asker ilikilerinde ve d politikada g-
rlmtr.13
11 Eyll sonras dnyaya bakldnda ise Kuzey-Gney, Dou-
Bat, slam-Hristiyan geriliminin hkim olduu grlmektedir. r-kiye, bu noktada, kresel bara katkda bulunabilecek ve bu gerilimidrebilecek bir aktr olarak ne kmaktadr. rkiye bulunduucoraya ve tarihi derinlii bakmndan yeni dnya dzeninin kuru-lumunda dzen kurucu lke olma roln stlenmitir.
11 Eyll sonras dnemde rk-Amerikan ilikileri yeni bir bo-yut kazanmtr. rkiye birok meselede George W. Bush hk-metinden bamsz hareket edebileceini gstermitir. rnein,Amerikann Suriyeyi izole etme politikasna destek vermemi,Iraka uygulanan ambargoya uymam, ranla iyi ilikiler gelitirmi-tir. 1 Mart 2003te BMM Amerikann rk slerini kullanmasna
ve Iraka rk askerlerinin yollanmasna dair tezkereye onay verme-
mitir. rkiye, Irakn ulusal btnl ve istikrar iin aba gster-mitir. Ayrca, Filistin sorununa dair sraile kar da birok kez ta-
vr almtr. Amerika gvenlik adna demokrasisinden taviz verir-ken, rkiye gvenliksizleme srecine girdi ve demokrasisini g-lendirdi. Amerikann Irak igali uluslararas camiada bekledii des-tei bulamad. rnein, Paris-Berlin-Moskova hatt Amerikan poli-tikasn ciddi anlamda tehdit etti. rkiyenin Rusyayla yaknlama
ve bamsz politikalar izlemesi gibi aktrleri de gz nne alrsakartk ok kutuplu bir dnya dzenine doru bir gidiattan bahsede-biliriz. Amerikann Irakta ve Aganistanda gvenlik ve istikrar sa-lamaktaki baarszl blgede arkl aktrler iin hareket alan a-mtr. rkiye bu rsat iyi deerlendirmi ve bu boluu doldurmareeksiyle blgede liderlik rolne soyunmutur. rkiyenin bu rolBush ynetimi tarandan destek grmemi olsa da ayn eyi Ba-kan Barack Obama ynetimi iin sylemek pek doru olmaz. Ak-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
25/716
23
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
sine Obama rkiyenin bu yeni rolne tam destek vermektedir.rkiyenin Iraktaki tm gruplarla ve aktrlerle gryor olmas,ran ve Bat arasnda yapt arabuluculuk rol, Kaasyada istikrarsalama abalar Obamann gznden kamam rkiyeye modelortaklk tekli etmesiyle sonulanmtr. Obamann model ortaklktan kast ounlukla Hristiyan ve ounlukla Mslman iki milletarasnda dini inanlara deil, idealler ve deerler zerine kurulmu
bir ortaklktr.14
Obama slam dnyasyla ilikilerini gelitirme isteini ilk dea2009 Nisan aynda rkiyeye yapt ziyaret srasnda dile getirmi-tir. Bunu yaparken rkiyenin desteine ihtiya duyacan dealar-ca iade etmitir. Babakan Erdoan 2010 Nisan aynda Nkleer G-
venlik Zirvesine katlmak zere Amerikaya yapt ziyaret srasn-da Orta Dounun nkleer silahlardan arnmasnn nemini vur-
gulam ancak bunun rann tek bana yapabilecei bir ey olma-dn belirterek, srailin de buna uymas gerektiini iade etmi-tir. Bu aklamann nemi rkiyenin Amerikann belli konularda-ki kayglarn paylat mesajn vermi olmas ancak bunu yapar-ken de kendi bak asn ve ikirlerini zgrce iade ediyor oluu-dur. rkiyenin ran, Suriye, Hamas, Irak gibi blgedeki nemli ak-trlerle ak diyalog ilikisi iinde bulunmas, blgesinde stlendii
arabuluculuk rol, diplomasi aracn baarl bir ekilde kullanabili-yor oluu ve blgede sahip olduu lojistik gc Amerikann ihtiyaduyaca avantajlar olarak ne kmaktadr.15
Davutolunun D Politika Vizyonu
Davutolunun d politika vizyonu Stratejik Derinlik konsep-
ti etranda ekillenmektedir. Davutoluna gre konsept temelboyuta sahiptir. Birinci boyut i politika ve rkiye siyaseti ile ilgi-lidir. Davutolunun vizyonu i politikada istikrar, gvenlik ve de-mokrasinin bir arada olmasn ngrmektedir. Buna gre, gvenlik
ve demokrasi bir dieri iin eda edilmemesi gereken kavramlardr.Bu kavramlarn bir arada bulunmalar iin siyasi istikrar olmazsa ol-maz bir koul olarak gze arpmaktadr. 2002 ylndan bu yana lke-de tek parti ynetiminin olmas bir anlamda bu koulu salayan bir
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
26/716
24
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
durumdur. Dier taraan, toplumsal bar, devlet ve toplum arasn-da gven tesisi ve gl bir ekonomi ihtiya duyulan dier durum-lardr. am bu noktada ikinci boyut olan mcavir blgelerle btn-leme devreye girmektedir. eride sorunlarn zerek zgven sa-layan rkiye, ancak blgesel lekte etkili hale gelebilir. StratejikDerinlik vizyonu bir anlamda tarih ve corayann anlamn yeni-den yorumlayarak mcavir blgelerle ilikileri gelitirmenin nn-
deki en byk engel olan psikolojik bariyerleri ortadan kaldrmakta-dr. Bu bariyerleri kaldrmann tesinde blgede ac hatralarla ekil-lenen tarihi hazay poziti anlatlarla ekillendirmeye almakta-dr. Stratejik Derinlikin uuyla Ortadoudan Balkanlara karlklibirlii ve gven zerinden kurulu yeni bir alg ortaya kmaktadr.Son boyut ise mcavir blgelerle btnlemi rkiyenin kresel l-ekte tesir icra edecek hale gelmesidir. Bu alanda ise rkiyenin BMGvenlik Konseyi yelii, G-20 yelii ve Medeniyetler ttiak gibigiriimleri gze arpmaktadr.16
rkiye, demokratik reorm sreci ve gelien ekonomisinin sa-lad imknlar sayesinde blgede bar destekleyen bir g halinegelebilmitir. Davutolunun d politikada belirleyici bir konumagelmesinden nceki dnemde, rkiyede gvenlik byk lde biri politika sorunu olarak deerlendirilmekteydi. D politika i poli-tikann uzants olarak grlyordu. Bu tutum, i sorunlarn dsal-latrlmas ve rkiyenin snrlar tesinde ieride yaanan sknt-lara kaynak tekil edecek dmanlar aranmas eilimiyle pekiiyor-du. Baz durumlarda d etmenler gerekten de i sorunlarn doma-sna etki etmekteydi. Ancak siyasetiler bu etmenleri abartarak ya dakendi karlarna hizmet edecek ekilde ynlendirerek gl konum-larn muhaaza ediyorlard. Davutolu, d politikasn rkiyeninkomularn dlayan tutumunu sona erdirecek yeni bir corai ta-
hayyle dayandrd. Davutolunun d politika vizyonunun nemliunsurlarndan biri, zellikle Orta Douya ynelik olumsuz kanlar
ve n yarglar gemite brakmakt. Bu tutumun sonucu olarak, r-kiye d politikasn i politikasndan ayrmay baard.17
Davutolunun d politika vizyonu sayesinde, rkiyedeki siya-setilerin ezberi bozulmu ve zihinlerinde blgedeki lkelere ilikingemiten arkl varsaymlarn canlanmas salanmtr. O halde te-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
27/716
25
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
mel soru, rkiyenin d politika seimlerini ekillendiren bu d-nce deiikliinin temelinde ne yattdr. Davutolunun yeni dpolitika vizyonu, rkiyenin snrda olduu blgeler ve uluslararasilikileri balamndaki rolnn, yani stratejik derinliinin, siyaset-ilerin zihinlerinde var olan vatan/yurt snrlarnn dnda yenidentanmlanmasn salamtr. Bu yeni vizyonla birlikte, rkiyeninkomular ile kurduu ilikilerin iziksel snrlar ortadan kalkm-
tr. Blgeye ynelik politikalar olutururken ulusal karlarn teh-dit altnda olduu algs ile hareket etmenin yaratt sknt ortadankalknca snr izme ve tekiletirme18 arasndaki iliki de anlam-n yitirmitir.
Davutolunun vizyonu rkiyenin ulusal gvenlik kltrn vejeopolitik dengelere ynelik hkim anlay derinden etkileyecek vebylelikle siyasetilerin uuklar genileyecek ve d politikada yeni
tutumlar gelitirilecektir. Deiim, ulusal dzlemdeki dnm ge-nel olarak deerlendiren ve dnmn siyasi, ekonomik ve klt-rel elerinin her birinin d politikayla kuraca ikili ilikileri ie-ren ok tara bir ereveyle iade edilebilir. rnein daha gven-li bir ulusal ortam ile zgveni yksek bir d politika anlay ya-pc bir ikili iliki kurabilecektir. Bu sre, ulusal gvenlik anlay-nn oluturulma yntemini yeniden tanmlayacak ve d politika
yapma srecine yeni etmenler ekleyecektir. Kiriinin syledii gibi,rkiyedeki siyasetilere gre, siyasi gelime, ekonomik kabiliyet,toplumsal dinamizm ve yurtiinde slam ile demokrasiyi ayn andayaatabilme yetenei19 rkiyeyi komu blgelerinde ve Arika veAsyadaki uzak blgelerde aal ve etkin politikalar gelitirebilecek veuygulayabilecek bir g haline getirmitir.
Davutolu, rkiyenin komu blgelerinin dnda daha genibir corayada gvenlik, istikrar ve reaha katkda bulunmay vaatettiini sylemektedir. rnein, rkiyenin Arika ktasna ynelikgelitirdii yardm politikalarna ilikin olarak unlar belirtmekte-dir: Arikay ihmal eden bir lkenin uluslararas alanda nemli birkonumda olmas imknszdr.20 rkiyenin bu blgelere ynelik il-gisi i politikasn rayna oturtmas, uluslararas ilikilerinde zg-
venini ykseltmesi, evrensel bir d politika vizyonu gelitirmesi ve
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
28/716
26
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
dnya politikalarnda liderlik hedeini belirlemesini takiben ilizlen-mitir. Ahmet Davutolunun da vurgulad gibi:
Corai adan rkiye ok ayrcalkl bir konuma sahiptir. Aro-Avrasya blgesinin ortasnda yer alan rkiye, tek bir kimlieindirgenemeyeceinden birok blgesel kimliin bir araya geldii birmerkez lke olarak tanmlanabilir. Rusya, Almanya, ran ve Msr gibirkiye de gerek corai adan gerekse kltrel adan salt bir blgeyleilikilendirilemez. rkiyenin blgesel eitlilii ona pek ok blgearasnda manevra kabiliyeti salamaktadr. Dolaysyla rkiye komublgelerinde bir nuz sahasna sahiptir.21
Stratejik Derinlik22 adl eserinde Davutolunun ustaca ortayakoyduu gibi, her ne kadar rkiyenin dier lkelerle arasndakimesae ayn kalsa da, rkiyenin komu blgeleri ile arasndaki ta-rihi ve kltrel balarn arkna varlmas sayesinde, bu corayada-ki lkelerle ilgili yeni alglama biimleri gelimekte ve yeni bir co-rai tahayyl olumaktadr. Bu corayadaki lkelerle gemite ile-tiimi zorlatran mesae ve dier engeller artk siyasetiler ve halknezdinde geerliliini yitirmitir. Bu srete, komu blge lkeleri-nin rkiyeye yaknl yeniden keedilmi ve komuluk ilikileri-nin yitirilmesinden nceki dnemdeki olumlu iletiim hatrlanarak,ortak kltr ve medeniyet miras ortaya karlarak ve ortaklk olas-lklar aratrlarak bu lkelerin rkiyenin kendilerine yaknlama-
sna ne denli ak olduklar grlmtr. Davutolunun sr sorunpolitikas adn verdii, rkiyenin komularna ynelik yeni politi-kas komular ile sorunlarn mmkn olduunca azaltmay hede-lemektedir.23
Dileri Bakanl evrelerinin sylemlerinde Asya ve Arikannanlamlarnn deimi olmas, g ile coraya arasndaki dinamikilikinin gstergesidir. rkiye daha geni bir corayann iinde veyeni blgelerin bir paras olacak ekilde kendini yeniden konum-landrma srecine girmitir. rkiyenin dileri ve gvenlik elitle-ri ve hkmet yetkilileri de Davutolunun vizyonunun salamas-n yapmlardr. Babakan ayyip Erdoan, Davutolunun strate-
jik derinlik sylemine reerans vererek stanbul yalnzca ktalarnbirletii bir merkez deil, ayn zamanda medeniyetlerin buluma-s ve sentezinin bir semboldr24 demitir. Erdoan, stanbulu ge-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
29/716
27
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
ni bir corayann merkezine oturtarak rkiyenin corai ve kl-trel mirasn daha kapsaml bir blgesel erevede anlaml klm-tr. Davutoluna gre ayrca,
rkiyenin iliden Endonezyaya, Arikadan Orta Asyaya ve ABdenslam Konerans ekilatna kadar uzanan geni bir corayada kurduuilikiler, btncl bir d politika yaklamnn paras olacaktr. Bugiriimleri sayesinde 2023te yznc ylna yaklarken rkiyeCumhuriyeti kresel bir aktr olmaya daha yaklaacaktr.25
Bu zihniyet sayesinde rkiye, Arikadan Uzak Douya ve te-sinde uzanan corayada etkin bir oyuncu haline gelme yolundadr.
Davutolunun yeni d politika vizyonunu eletirenler, geneldekendisinin Yeni Osmanlclk (Neo-Ottomanism) akmn takip etti-ini ve dolaysyla eskiden Osmanl mparatorluuna ait toprakla-ra ynelik d politika aaliyetlerini gelitirdiini ne srmektedir-
ler. Aslnda Davutolunun nermeleri eski Cumhurbakan urgutzaln dnemindeki d politikalar ve AK Partinin takip ettii h-kmetin AB yeliine doru att cesur admlarla ayn izgide de-
vam etmektedir. D politikadaki bu eilimleri daha da teye taya-rak Davutolu, aslnda daha kapsaml bir d politika yaklam olu-turmu ve rkiyenin ulus-devlet sonras dnemde kresellemeninmeydana getirdii sorunlarla mcadele edebilecei siyasa aralar
gelitirmitir. Davutolunun ulusal egemenlii gzetmek kaydyla,snrlar uygulamada (de acto) anlamsz hale getirmeye ynelik yak-lam Osmanl mparatorluunun arka bahesi saylabilecek cora-yaya dnmeyi gerektiren jeo-politik zorunluluklar dourmaktadr.brahim Kalna gre, rkiyenin adalk tesine geii (post-modernity) Osmanl mparatorluu tarihinde gmldr.26 Ne Os-manl tarihini hie sayan ne de rkiye tarihini Osmanl dnemine
indirgeyen Davutolunun komu lkelerle ortak tarihi ve kltrelbalantlar vurgulamas, rkiyenin snrlarndaki blgelerle ili-kilerini kolaylatrmtr. rnein, Stratejik Derinlikte Kuds soru-nuna dair blmde blgedeki hi bir siyasi sorun Osmanl arivle-ri olmadan zlemez27 diyerek Osmanl tarihini, rkiyenin OrtaDoudaki bar srecinde merkezi bir grev stlenmesi iin uygula-maya koymay tasarlamtr. Kemal Kirii, Davutolunun d poli-tika vizyonunun ekonomik adan devletlerin birbirlerine dayanmak
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
30/716
28
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
durumunda olduklarn nemle vurgulamas nedeniyle gereki ol-duu kansndadr.28 Bu balamda Davutolunun jeo-politik tahay-ylnn arkasndaki amacnn ncelikle Yeni-Osmanlclk olduu-nu savunmak yanl olacaktr.
rkiyenin komu blgeleriyle ilgili d politikas, onun komu-larna nazaran stn bir konumda olmasn ngrmemekle beraber,blgedeki dinamiklere dayanan bir bar ve gvenlik ortam yarat-
maya ynelik kapsayc bir yaklam iermektedir. Bu yaklam be-nimseyen rkiyedeki d politika eliti, komu blgelerde bar giri-imlerinde bulunacak zgveni ve siyasi iradeyi oluturabilmiler-dir. rkiye artk Orta Dou, Avrasya ve Arikadan liderlerle Bat-l siyasetileri ve st dzey yetkilileri arlamakta ve deiik cora-yalardaki atmalara zm bulmak iin eitli platormlar olutur-makta ya da bu platormlarda yer almaktadr. rkiyede karar alc-
lar gven ina edici yntemler kullanarak lkeler arasnda atma-lar sona erdirmeye ve blgede kemiklemi sorunlar arabuluculukyoluyla zmeye almaktadrlar. rkiyedeki karar alclarn bu tu-tumu, rkiyenin uluslararas sistemin iinde bar elisi konumunagelmesini de salamtr. Bu gelimelerin arkasndaki itici g olanDavutolunun vizyonu, Orta Doudan Avrasyann steplerine uza-nan geni corayada yeni bir bar algsnn olumasna zemin ha-
zrlamtr.
Yeni D Politika Aralar
rkiyenin yeni d politika vizyonu sahada bu anlay hayatageirmek iin benimsenen ve uygulamaya konulan aralara bakla-rak daha iyi anlalabilinir. Yeni d politikann entelektel mimar
Davutolunun oluturduu ereve d politikann yrtlme me-kanizmalarn daha nce grlmeyen netlikte ortaya koymutur. Buaralardan ilki, entegre d politika anlaydr.29 Davutoluna grerkiye, Souk Sava dneminde d politika izgisi asndan birncelikler lkesiydi. O dnemde, d politika elitlerinin zihinlerindebir ncelikler sralamas vard ve d politikalar bu sabit nceliklersralamasna gre yapyorlard. Ancak, Davutoluna gre gnmz-de bu ncelikler sralamas geerliliini yitirmitir. rkiyenin artk
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
31/716
29
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
tm d politika meselelerini tek bir siyasal orml etranda birle-tirmesi gerekmektedir. rkiyenin gemite yapt gibi baz d po-litika meselelerine srtn dnme lks yoktur. rkiyenin ok kim-likli olmas nedeniyle Orta Dou bar srecinden Kaaslarda istik-rarn salanmasna kadar pek ok konuyu ayn erevede irdeleyece-i btncl bir d politika anlay gelitirme imkn vardr. Acil so-runlara ncelik verirken dier d politika meselelerini gz ard et-
memelidir.Dolaysyla d politika bir sretir ve d politikaya gemie k-
yasla daha uzun soluklu bir bak as ile yaklalmaldr. rnein,rkiye d politikas 2004 ylnn ilk yarsnda Avrupa Birlii veKbrs meselesine, 2004 ylnn ikinci yarsnda ise Irak meselesineodaklanmtr. Gazze krizi d politika gndemine 2008 ylnn son-larnda girmitir. Davutolunun iade ettii gibi, d politikada sade-
ce tek bir blge ya da sorun zerinde uzun sre odaklanmak hata-l olacaktr; aksine rkiyenin d politikas stratejik derinlik ilkesi-ne bal kalmakla beraber, her an meydana gelebilecek deiiklikleregereken tepkiyi verebilecek kadar dayankl ve esnek olabilmelidir.30
Bu balamda Davutolu ayrca rkiyenin d politikasnda taradeitirdiine dair sulanmasna kar kmaktadr.31 rnein, 2004ylnda rkiyenin aal d politikasna bakldnda, odann Kb-
rs sorunu olduu sylenebilir ya da Gazze krizi srecindeki youndiplomasi traiine baknca, rkiye d politikasnn Orta Douodakl olduu sylenebilir. Bu tr tanmlamalar, rkiyenin d po-litikasn bir sre olarak alglamamann rndr ve d politika-y ksa dnemli ve konjonktrel olarak deerlendirmenin yanl ol-duunu gzler nne sermektedir. rkiye tm d politika alanlar-n tek bir ereve etranda toplayan btncl bir politika izlemekte-
dir. rkiyenin Batdan Orta Dou eksenine getii iddialarn red-deden Davutolu, rkiyenin Birlemi Milletler Gvenlik Konse-yinde geici yelii olduunu ve G20nin aal bir yesi olduunu ha-trlatmakta ve rkiyenin Avrupa Birlii tam yelik srecine bal-lnn srdn iade etmektedir.32 rkiyenin Batyla ilikilerin-de ballklarn srdrrken bir yandan da Dou ile ilikilerini ge-litirmesi Davutolunun btncl d politika anlaynn temel ta-lardr.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
32/716
30
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
Davutolunun d politika vizyonunu hayata geirmek iin kul-land ikinci ara, ritmik diplomasiyle glendirilen aal bir d po-litika izgisidir. Davutolu, kitabnda K (slam Konerans eki-lat) ile diplomatik ilikilerin alt dzeyde gerekletirilmesini ele-tirmi ve bu nedenle rkiyenin 2000 ylnda Knin genel sekre-terlii grevi iin bir aday gsterme imknn kardn belirtmi-tir.33 Davutolu, Babakann Badanmanl grevini srdrrken,
Knin 2004 ylndaki genel sekreterlik seimlerinde rkiyeninyksek dzeyde diplomatik katlmn salamtr. Sonu olarak, de-mokratik bir seimle K tarihinde ilk dea rkiyenin aday Pro-esr Ekmelettin hsanolu Genel Sekreter olmutur.34 Ayrca sondnemde rkiyenin komu blgelerinin bakentleri, onlarca yl-dr grlmeyen sklkta ve younlukta rkiyeden d politika tem-silcilerini konuk etmitir. Bu aal d politika yaklam, rkiyenin
komular ile kurmak istedii sorunsuz ilikileri bir sonraki aama-ya tamtr; bu aamay Davutolu Dileri Bakan olarak dzenle-dii ilk basn toplantsnda maksimum ibirlii olarak tanmlam-tr. Davutolunun izdii yeni uuk, komularyla sorunlarn zenrkiyenin bu baary arka plana alarak komularyla en st dzey-de siyasi ve ekonomik ibirliini gelitirmesi hedeini belirlemekte-dir.
rkiye, Dnya Su Forumundan, Az Gelimi lkeler ve Kara-yip lkelerine kadar pek ok topluluk ve uluslararas kuruluun zir-velerine ev sahiplii yapmaktadr. Orta Doudan Avrasyann steple-rine kadar uzanan blgedeki sorunlarn taraar arasnda direkt vedolayl bar grmelerine de ev sahiplii yapmtr. Gncel rnek-ler olarak, srail ve Suriye arasnda kesintiye urayan dolayl bargrmeleri ve Aganistan ve Pakistan arasndaki direkt grmelersaylabilir. rkiye ayrca Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi gei-ci yesi seilmi ve Arika Birlii, Karayip lkeleri Birlii (Associa-tion o Caribbean States, ACS) ve Amerikan Devletleri ekilat (Or-
ganization o the American States, OAS) kurulularnda gzlemci ko-numunda yer almakta ve Arap Ligi toplantlarna davet edilmekte-dir. Ayn zamanda Asyada Gven Artrc edbirler ve birlii Kon-erans ve Gneydou Avrupa birlii sreci dnem bakanlklar-n rkiye stlenmitir. Krez birlii Konseyi ile stratejik diyalog
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
33/716
31
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
mekanizmas kurulmutur. rkiyenin gelimekte olan lkelere yap-t yardmlarn miktar 2008 ylnda 700 milyon ABD dolarn ge-mitir ve rkiye Birlemi Milletlerde artan yardm aaliyetleriyleba bir lke haline gelmektedir.
nc ara, zellikle kriz dnemlerinde sahada gsterecei var-lktr.35 Davutolunun nerdii gibi, rkiye gerek Avrupa Birlii ge-rekse Orta Dou ve Kaasyada rkiyeye zg bir bak asn sun-
mak zere sorunun yaand noktada varln gstermelidir. Bu dpolitika arac, en son Rusya Grcistan krizi ve Gazze krizi srasndakullanlmtr. Babakan Erdoan Grcistan, Azerbaycan ve Rusyayblge ve Avrupa liderlerinin hepsinden nce ziyaret etmitir. rki-ye yeniden istikrarn tesisi amacyla bir zemin hazrlam ve giriim-leriyle Karadeniz blgesinde olas bir NAO-Rusya krizini engelle-mitir. kincisi, Erdoan, srailin Gazzeye saldrsn hemen takip
eden dnemde drt Arap lkesine gitmi ve Davutolunun bakan-lk ettii bir rk ekibi de am ile Kahire arasndaki diplomatik tra-ii yrtmtr.
Drdnc ara, Davutolunun herkesi kapsayan ve herkeseeit uzaklkta durmay hedeeyen politikasdr. rk d politika-s, Davutoluna gre, ilgili tm taraar zm bulmaya ve neri-ler gelitirmeye davet etmeli ve bylelikle geni bir koalisyon olu-
turmaldr. Bu balamda rkiye, diplomasisini dikkatle ve alakg-nlllkle yrtmelidir. rkiyede karar alclar tm taraara eituzaklkta kalmaya ve atma eksenli blgesel gruplara ya da ittiak-lara katlmamaya zen gstermektedirler. rkiyenin herkesi kap-sayan ve herkese eit uzaklkta durmay hedeeyen politikas, bl-gedeki baz aktrlerin endielerini yattrmakta ve genel anlamdarkiyenin mdahalesinin yapc rol oynayacana ikna etmektedir.
Beinci ara ise, d politikada toplam perormans anlaydr.Yani Sivil oplum Kurulular, i evreleri ve dier sivil rgtler gibidevlet d aktrleri de yeni d politika vizyonunun bir paras hali-ne getirmek ve yeni ve dinamik d politika izgisine tam destek ver-melerini salamaktr.36 Yeni d politika anlaynn btnletirici et-kisi nedeniyle, deiik sosyal gruplar, d politika yapmndaki kat-klarn arttrmlardr. adamlar rgtleri, sivil toplum kurulula-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
34/716
32
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
r, entelekteller, dnce kurulular ve dier kii ve kurumlar im-dilerde d politika yapm srecine dhil olmaktadrlar. Bu kurumla-rn gnmzde oynadklar rol, yerel ve uluslararas politikalarn ya-pm srecinde sivil aktrlere yer vermeyen gemi dneme nazarandaha kapsayc ve toplam perormansa dayal yeni d politika anla-yna uymaktadr.
Davutolu Dnemi rk D Politikas
Davutolunun d politikadaki aktivizmi, getiimiz yedi yliinde Ortadou, Arika, Asya, Latin Amerika, Avrupa Birlii, Kbrs
ve Kaasya gibi dnyann birok blgesini kapsamaktadr. Bu an-lamda genel olarak baktmzda, komularyla arasndaki sorunlarzmekle kalmayp, maksimum ibirlii ilkesi erevesinde imzala-
d onlarca anlama, kaldrlan vizeler, blgede kan sorunlarn -zmlenmesine dair yrtt arabuluculuk rolleri, imzalad ener-ji anlamalar, gze arpan gelimelerdir.
Komularla ilikiler balamnda en somut rneklerden biri Suriyeile yaanan gelimedir. ki lke bundan yalnzca on sene nce savaneiindeyken, son sekiz yl ierisinde 51i tek bir gn iinde olmakzere 80den azla anlama ve protokol imzalamtr. Bu anlamalar
arasnda Serbest icaret Anlamas, Yksek Dzey Stratejik KonseyAnlamas ve Serbest Dolam Anlamas gibi son derece nemli an-lamalar da bulunmaktadr. Hatay Sorunu ve Su Sorunu gibi yllarnkklemi problemleri bu sre iinde zme kavumutur. Suriyebundan sadece 10-15 yl nce rkiyeye kar koz olarak kullandPKK sorununda bile rkiyeyle ortak hareket etmitir. Bugn r-kiye Suriyeyle sadece dost lke konumuna gelmemi, ayn zaman-
da Suriyenin blgedeki sorunlarnn zmnde de nemli rol oy-namtr. Suriyenin srail, Lbnan, Irak ve Suudi Arabistan ile yaa-d problemlerinin zmnde nayak olmutur. Lbnandaki sivilatmann zmne, Lbnandaki gruplar bir araya getirerek kat-k salamtr.37 rkiye ayn zamanda, Irakn Austos 2009da ye-il blgede meydana gelen patlamalara dair Suriyeyi sulamasnnardndan kan anlamazln zmnde Bear Esad ve Nuri Mali-ki ile ayr ayr grerek akti arabuluculuk yapmtr.38 Ayrca, tara-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
35/716
33
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
lara rkiye, Suriye ve Irak arasnda l mekanizma kurulmasnadair neri getirmi ve taraarn New Yorkta bir araya gelmesini sa-lamtr.39 Bunun yannda, Hariri suikastndan beri aralar ak olanEsad ve Kral Abdullahn bir araya gelmesine nayak olarak SuudiArabistan ve Suriye arasndaki gerginliin zlmesini salamtr.
Suriyeyle gelien ilikilere ek olarak rkiye Yunanistan ile debyk yol kat etmitir. Eskiden rkiyenin ABye girmesine iddet-
le kar kan Yunanistan bugn rkiyenin AB yeliinin en b-yk savunucularndandr. Yunanistan Dileri Bakan Vekili Dimit-ris Druas da rkiyenin ABye tam yeliinin gerekliliinin altnizmi ve rkiye AB yesi olduunda imdiki ve gemiteki r-kiye olmayacak eklindeki iadesiyle Yunanistann rkiyenin ie-ride gerekletirmekte olduu reorm srecine ve AB yeliine olandesteini dile getirmitir.40 Yunanistanla yaanan gelimelere sekte
vuran bir konu hi phe yok ki Kbrstr. Kbrs Sorununun -zme kavuturulamamas bu anlamda byk bir engel olarak kar-mza kmaktadr. Bunlara ilaveten, stanbul Rum Patrikhanesi veEgede kta sahanl sorunu gibi konular da henz akla kavutu-rulmamtr.
rkiyenin AB ile ilikileri d politikann tm alanlarn tekbir resimde toplamay hedeeyen btncl d politika erevesin-
de nemli bir yer tutmaktadr. likiler, Avrupa merkezli bir dnyasisteminin ortaya kndan sonra bir ayak uydurma ve btnle-me abas olarak gelimitir. Avrupa ile ilikilerin tarihi bir bala-ma oturtulmas salkl bir yaklam iin olmazsa olmaz bir koul-dur. Bugn gelinen noktada ieride baz taraarn AB ile ilikiler-de bir zgven sorunu yaadklar ve tutarl bir duru gelitirememiolduklar gze arpmaktadr. Oysaki hem Osmanl mparatorluu,
hem de rkiye Cumhuriyeti tarih boyunca Avrupada yaanm ge-limelere kar kendi reekslerini gelitirmi ve kaytsz kalmamtr.rnein, Osmanl imparatorluu 1648 Vestalya anlamas ile ku-rulan yeni dzene, Kprl reormlar ile cevap vermi ve modern-leme ve seklerlemenin ilk admlarn atmtr. 1815 Viyana An-lamas sonras kurulan Avrupa Uyumuna anzimat ile cevap veril-mitir. ntibak sreci anzimatla ivme kazanm, 1856 Paris Anla-mas Islahat Fermanna ilerlik kazandrm ve Osmanly Avrupa
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
36/716
34
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
devletler topluluunun bir yesi olarak tanyarak toprak btnl-n garanti altna almtr. I. Dnya Sava ile biten Avrupa Uyumun-dan sonra kurulan Milletler Cemiyetinin yesi olan rkiye Cum-huriyeti, Batllama reormlarn hzlandrarak intibak srecini sr-drmtr. Btn bu srece bakldnda grlmektedir ki, Avrupaile ilikiler bir tarihi-elsei sreklilik dinamiine sahiptir. Bu anlam-da, ilikileri belirli sorunlar ya da konjonktrel durumlarla tanmla-
mak hatal olur.rkiyenin AB yelik sreci zarnda karlat engellerden biri,
byk nusu, geni yzlm, nispeten geri kalm ekonomisi-ne ilaveten hi phesiz Mslman-rk kimliidir. ABnin bu an-lamdaki kaygs rkiyenin sz konusu kimlii yznden ABye ko-lay entegre olamayaca ve AB norm ve deerlerini benimseyeme-yecei ynndedir. Valry Giscard dEstaingin rkiyenin yelii
ABnin sonunu getirecektir szleri bunun bir ispatdr.41
Ancak buyorumlar asl ABnin savunduu ve kurulu sebebini oluturan birarada yaamak (co-existence), bar, adalet gibi deerlere ters d-mektedir. Cumhurbakan Abdullah Gln de dedii gibi, rkiyeABye medeniyetlerin atmas iin deil, uyumu iin alnmaldr.42rkiyenin yelii ABnin oulcu bak as ve eitlilii anlamn-da rnek tekil edecektir.43 apnara gre, rkiye, AB iin byyenbir pazar salayabilir, ABnin nmzdeki senelerde aresizce ihti-ya duyaca igcn salayabilir, Mslman dnyas iin demok-rasi anlamnda rnek tekil edebilir.44
Dier taraan AB ile ilikileri tek tara bir bamllk iliki-si olarak tanmlamak da doru olmaz. rkiyenin modernleme-si, demokrasisi ve ekonomik kalknmas iin uluslararas standart-lar yakalama sreci AB olmasa bile devam etmesi gereken bir s-
retir. AB ile srecin salkl ilemesinin ise rkiye-AB ilikileriniaan bir boyutu vardr. Bunun en byk sebebi 11 Eyll sonras olu-an sorun alanlarnn nemli bir ksmnn rkiye ve ABnin mca-
vir blgelerinde oluudur. rkiyenin geleceini AB ile birlikte gr-mesi hem rkiyenin reorm sreci, hem de mcavir alanlarda y-rtt yapc politikalar asndan anlaml bir tutumdur. Son yllar-da rkiyenin d politikasnda ABye verdii nem eksen kayma-s tartmalarna da bir cevap nitelii tamaktadr. ABnin gelece-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
37/716
35
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
inde rkiyeye nasl bir rol verecei ise kendi geleceini nasl gr-d ile ilikilidir.
rkiyenin AB srecindeki en nemli konulardan biri de Kbrstr.Kbrs sorunu yllardan beri kemiklemi yapsyla rkiyenin n-n tkayan engellerden biridir. Annan Plannn sonu getirmeme-si ve KKCye uygulanan uluslararas ambargolarn hala kaldrlma-mas gibi etkenler karamsar bir ortam da beraberinde getirmitir.
Bu anlamda, rkiyenin artan stratejik arl ve gc AByi bu ko-nuda ikna edebilecek potansiyele sahiptir. rkiyenin zme dairbeklentisi BM Gvenlik Konseyi kararlar ile uyum ierisinde ikitoplumlu, iki blgeli ve siyasi eitlie dayal bir Kbrstr.45 Son yl-larda Kbrs sorununa dair olan gelimeler her ne kadar ar iler-lemekteyse de, mit var bir duruma iaret etmektedir. Bu anlamdadrt nemli alanda soruna dair gelime gze arpmaktadr. Bunlar-
dan ilki, Kuzey Kbrsn Avrupa Konseyi sayesinde Avrupada tem-sil ediliyor oluudur. kincisi, Kbrsn alan oisler araclyla, Ku-
veyt, Katar ve Ummanda ve dolaysyla Krez lkelerinde temsiledilmesidir. Bir dier nemli gelime ise Mersin, Laskiye ve ripo-li deniz seerleridir. Sz konusu seerler sayesinde Dou Akdenizinsanki AB, Yunanistan ve Gney Kbrs etki alan olduuna dair birsredir hkim olan anlay zayamtr.46 Son olarak da, Eski Cum-hurbakan Mehmet Ali alatn Pakistana devlet bakan olarak yap-t ziyaret, K heyetinin Kuzey Kbrsa ziyarette bulunmas sayla-bilir. m bu gelimelere ek olarak, son yllarda Kuzey Kbrs ve G-ney Kbrs arasndaki ekonomik uurumun ciddi oranda azalm ol-mas da nemli bir gelimedir.
rkiyenin komularla sr problem stratejisi erevesinde enok tartlan konulardan biri Ermenistan ile ilikiler olmutur. r-
kiye son yllarda Ermenistan ile ilikilerini normalletirme yolun-da nemli admlar atm, geni inisiyati alm akat bu admlar he-nz istenildii lde olumlu bir sonuca kavuturulamamtr. Yaa-nan normalleme sreci Ermeni soykrmnn ABD emsilciler Mec-lisi Dileri Komitesinde kabul edilmesinden iki gn nce Ermenis-tan koalisyon hkmetinin byk partisinin rkiye-Ermenistanarasnda normalleme srecini destekleyen protokolleri askya al-dklarn aklamalaryla sekteye urad. Babakan Erdoann sreci
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
38/716
36
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
Karaba sorunu ile ilikilendirmesi ve soykrm tasarlarna sert tep-ki vermesi eletirilere maruz kalrken, Ermenistan soykrmn kabu-ln her rsatta n koul olarak sunmakta ve Karaba konusundataviz vermek istememektedir. rkiye her eye ramen normallemesrecinin nemini vurgulamaktadr. Bunun Kaasyada bar, istik-rar ve gvenlik ortamnn salanmasnda ve Kaasyada hala hkimolan Souk Sava psikolojisinin giderilmesinde oynayaca roln al-
tn hassasiyetle izmektedir.47
rkiyenin d politikadaki aktivizmi Kaasyada da etkisini gs-termitir. rnein, Rusya-Grcistan krizi ariesinde, rkiyeninKaaslara ynelik yrtt dinamik d politikas, Davutolununsiyasi nermelerinin uygulanmasna rnek tekil etmektedir.rkiyenin yeni blgesel siyasetinin bir rn olarak, Grcistan veRusya arasndaki kriz balamadan nce Ankarann, Rusya, Ermenis-
tan, Azerbaycan, Grcistan ve rkiyeyi iine alan ok tara diplo-matik bir giriimi, Kaasya stikrar ve birlii Platormunu olu-turmutur. Bu platorm, tm yeler tarandan paylalan blgeselbir bak asn gelitirmeyi ve blgesel bar ve gvenlik, enerji g-
venlii ve ekonomik ibirlii gibi konularda kullanlabilecek ara-lar oluturmay hedeemektedir. Ermenistan, Rusya Federasyonu,Azerbaycan ve Grcistan rkiyenin nerisine olumlu yant vermi
ve projeyi yapc bir aba olarak deerlendirmitir.48
rkiyedeki ka-rar alclar, blgesel gvenlik anlayn pekitirecek gven ina edi-ci aralarn oluturulmasnn nemine vurgu yapmaktadr. Avru-pa Birlii bu giriime yeil k yakm ve Avrupa Komisyonu ler-leme Raporunda rkiyenin bu giriiminden vgyle bahsedilmi-tir.49 NAO da bu platormu, Karadeniz blgesindeki gvenliin in-as iin yapc bir adm olarak deerlendirmi ve rkiyenin krizboyunca ortaya koyduu yapc politikalar rnek gstermitir.50rkiye-Rusya ilikileri Davutolu dneminde olduka nemli ge-limelere sahne oldu. Rusya Babakan Vladimir Putinin, 6 Austos2009da rkiyeye yapt ziyareti srasnda enerji boru hatlarndan,nkleer santrale, gmrk problemlerinden, ekonomiye kadar ark-l alanlarda 20 ibirlii anlamas imzaland. Ankara Rusya-Batatmasnda tara tutmamaya zen gstermekte ve bir yandan daMoskova ile ikili ilikilerini gelitirmeye almaktadr. rkiye bu
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
39/716
37
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
siyasetini 2008 ylnn Austos aynda yaanan Rusya-Grcistan kri-zi srasnda aal olarak srdrmtr. rkiyedeki karar alclar, krizsrasnda gerginlii aza indirgemek iin dikkatle hareket etmiler
ve blgesel sorunlar zmek iin blgesel bir platorm ikrini nesrmlerdir. Kriz srasnda Babakan Erdoan, Rusya ile ilikilerinnemini u ekilde ortaya koymutur: Biri en yakn mtteikimizolan ABD, dieri ise enerji bata olmak zere nemli ticaret hacmi-
mizin bulunduu Rusya. Enerjimizin te ikisini Rusyadan salyo-ruz. rkiyenin ulusal karlar neyi gerektiriyorsa ona gre hare-ket ederiz... Rusyay gz ard edemezsiniz.51 rkiye ve Rusya ara-snda yaanan gelimeler neredeyse son yz yl scak ve souk sa-
valarla geirmi iki lke arasnda tarihi bir ibirlii rsat karm-tr. zellikle enerji alannda her iki lkenin birbirine rakip projeleriinde yer almalarna ramen, ibirliinin gelimesi uzun dnemli
olumlu bir perspekti sunmaktadr.Ortadouya dndmzde, rkiyenin son yllarda tm aktr-
lerle yrtt olumlu ilikiler ne kmaktadr. Bu balamda, rne-in HAMASla yrtt grmeler baz kesimlerin eletirilerinemaruz kalm olsa da, HAMASn 2005 yerel ve 2006 genel seimle-rinde edindii baarlar, Filistin sorununda yeni bir dnemin balan-gc olmutur. Bu anlamda rkiye, blgesindeki sorunlara demok-
rasi ekseninde ve tm taraara adil temsil hakk verilmesi balamn-da yaklalmasnn ve sorunlarn daha barl ve srdrlebilir yn-temlerle zlmesinin neminin altn izmitir. rkiyedeki kararalclara gre HAMAS, uluslararas sistemin kendisine kar uygu-lad ekonomik ve siyasi ablukay kaldrmak iin Orta Douda it-tiaklar aramaktadr. Byle bir ortamda, rkiyenin mdahalesi ol-madan HAMAS iin tek k noktas, ran-Suriye-Hizbullah cephe-sine yaklamak olacaktr.52 rkiyenin tavr ise HAMAS siyasi sre-cin iine dhil etmek ynndedir. Bu anlamda Davutolu, SuriyedeHAMASn srgndeki lideri Halit Meal ile iki kere grm-tr. Davutolunun ikinci ziyareti Fransa Cumhurbakan NicolasSarkozynin Erdoandan yardm talebini takiben gereklemitir. Buanlamda, rkiye HAMAS ve uluslararas aktrler arasndaki uzla-ma srecini balatm ve bir yandan da Fetih, Filistin ynetimi ve Ab-bas ile srekli temas halinde kalmaya zen gstermitir. Ankarann
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
40/716
38
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
bu noktada katks, HAMAS aklc admlar atmaya tevik etmek veFilistindeki taraarn yaknlamasn salamak ynnde olmutur.Filistinin igal altndaki blgelerinden sorumlu BM zel RaportrPro. Richard Falk, rkiyenin HAMAS ile iletiimini olumlu deer-lendirerek, zellikle 2006 ylnda rkiyenin HAMASa yapt da-
vete ilikin u szleri sar etmitir: Bu abann zamannda eletiril-mi olmas ve neticede baarsz olmas zcdr. Geriye bakld-
nda, HAMASn uzun vadeli atekesi kabul etmeye hazrlkl oldu-u bir dnemde rkiyenin bu giriiminden istiade edilmi olsayd,gerek Gazzedeki sivil halkn reah gerekse srailin gvenlii asn-dan ok yararl olurdu.53 Davutolu Sarkozynin Suriye Bakan Be-ar Esad ve AB Ortak D Politika ve Gvenlik Yksek emsilcisi Ja-
vier Solana ile amda Ocak 2009da yapt grmelere katlmtr.Sarkozy ve Esadn ortaklaa dzenledikleri basn toplantsnda Sar-
kozy, Davutolunun sorunun zmne ilikin yapt katksndantr kranlarn dile getirmitir.54 Birtakm Batl ve Orta Doulubasn organlar da Sarkozyye katlarak Davutolunun ayrcalkl ro-ln vurgulam ve kendisinin HAMAS ve srail arasndaki atekesisalamadaki katksna ayrca dikkat ekmilerdir.
rkiye Ortadounun bugn iinden kamad kaos ortamn-dan tek k yolunun bar, ibirlii, dayanma ve karlkl bam-
llk ilkelerine dayal yeni bir anlay ve dzen olduunun bilinciylehareket etmektedir. Bu anlamda, rkiyenin Iraktaki varl da b-yk nem tamaktadr. Erdoann da dedii gibi, rkiye Iraktakitm gruplarla ve Irakn tm komularyla iyi ilikiler yrten teklkedir.55 rkiye Irakn ulusal btnl ve istikrar iin mcade-le vermekte ve bunu BM Gvenlik Konseyi, K, Arap Ligi, AvrupaKomisyonu ve Iraka Komu lkeler Platormu ve araclyla sala-maktadr.56 Bunlar arasnda Iraka Komu lkeler Platormu rkiyetarandan kurulmu ve ilk toplantsn 23 Ocak 2003te stanbuldadzenlemitir. Bununla birlikte, rkiye, Amerika ve Iraktaki Sn-ni gruplar arasnda da sahne arkas diplomasisi yrtmtr. Bu g-rmelerden birinin sonucunda Snniler atekes yapmaya, Ame-rika ise Irakta adil seimlere destek vermeye karar vermilerdir.57rkiyenin giriimiyle, Iraktaki 2005 ve 2010 seimlerine Snni-ler de katlmtr. 2010 seimleri esnasnda ve sonrasnda birok
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
41/716
39
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
Irakl grup Ankaraya gelip gitti ve Ankaradan destek istedi. rki-ye Iraktaki tm gruplarla grebilen tek lke olma yetisini bu es-nada da srdrmtr. rkiyenin 2003te Iraka asker gndermeyi
ve Amerikann rkiye slerini kullanmasn reddetmesi bu anlam-da rkiyeye itibar ve gven kazandrmtr.58 rkiye, ayrca, Irakndemokrasisine katk salamak amac ile 350 Irakl politikacya se-imlerle ilgili eitim vermitir.59 17 Eyll 2009da ise Suriye Dile-
ri Bakan Walid al-Muallem ve Irak Dileri Bakan Hoyar ZebariDavutolunun konuu olarak stanbulda bir araya gelmi ve liderblgesel gvenlik ve bar konularnda konumulardr.60
Yeni d politikann ok konuulan almlarndan biri de Dar-ur politikasdr. Eletirilerin k noktas genellikle bilgi noksanl- ve bununla birlikte gelen yanl anlalma olarak ne kmaktadr.rkiyenin Darur politikas ne Batnn Sudan hkmetini topyekn
eletirmesine ve lkede yaananlar soykrm olarak nitelendirmesi-ne destek vermekte, ne de lkede yaanan olaylarn trajik boyutla-rn reddetmektedir.61 rkiye Beir hkmetinin uluslararas plat-ormda izole edilmesinin Sudana sadece daha azla trajedi getirece-i kanaatindedir. Bunun yerine, rkiye, Sudanla arasnda mevcutekonomik ve politik balar glendirmi, bu sayede Sudann yeni-den yaplandrlmasnda akti rol oynamtr. Ayrca, Beir ile yakn
ilikiler kurarak, Sudan hkmeti ve hkmet politikalar zerin-de etki sahibi olma yoluyla lkedeki karkl bir nebze de olsa gi-derme yoluna gitmitir. Babakan Erdoann youn eletirilere ma-ruz kalan Bizim mensubu olduumuz slam dinine mensup birininsoykrm yapmas asla mmkn deildir eklindeki aklamas cay-drc nitelik tamaktadr ve bir Mslmana soykrm yapmann ya-kmayaca eklinde yorumlanmaldr. Ayrca Erdoan rkiyeninBatnn yapt gibi Darurda yaanan olaylara seyirci kalmadnn
ve lkeye somut yardmlar gtrerek sorunun zmne ynelik ak-ti admlar attnn altn izmitir. rkiye ayn zamanda Msrdadzenlenen Darur Donrler oplantsna nayak olmu, ynetimmasasna ynetici satyla oturmutur. rkiyenin Darur konusun-da Mslman dnyas ekseniyle paralel duru sergilemesi sadece bublgelerde edindii nuzu srdrme mcadelesi olarak deil, aynzamanda bir bar yapc ve arabulucu olarak edindii pozisyonu ko-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
42/716
40
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
ruma reeksi olarak alglanmaldr. Bu noktada rkiyenin sert veeletirel bir pozisyon taknmas bir geri tepmeye yol aacaktr ve r-kiye etki alann daraltm olacaktr.
rkiyenin d politika aktivizmi Balkanlarda da kendisini gs-termitir. Osmanl dneminde imparatorluun merkezinde konum-lanan blge Cumhuriyet dneminde azlasyla bolanm ve gzard edilmitir. rkiyenin Balkanlarla olan tarihi ba Bosna kri-
ziyle yeniden gn yzne kmtr. Bosna krizini bitiren DaytonAnlamasyla gerekli sonucun alnamam ve Dayton sreci tkan-mtr. Bu anlamda, yeni d politika Balkanlar da kapsayc bir viz-yon gelitirmi ve bu blgenin Osmanl dneminde olduu gibi birarada yaama kltrn yeniden canlandrmay ngrmektedir. Bunoktadan yola karak, Davutolu greve geldii ilk aylarda Srbis-tan ve Karadaa iki ziyaret gerekletirmitir. 2010un bir anlam-
da Balkanlarda sularn snaca bir yl olaca ngrsyle bu ziya-ret traii 2009un sonuna doru ivme kazanmtr. Cumhurbaka-n Abdullah Gl de Balkan lkelerine gerekletirdii yksek proil-li ziyaretlerle bu diplomatik ata desteklemitir. Bu giriimler sonugetirmi, rkiye somut admlar atarak Medeniyetlerararas ttiaktoplantsn Bosna-Hersekte toplam, Srbistan ve Karada ile ili-kilerini gelitirmi, bakanln yrtt Gneydou Avrupa -birlii Srecini akti altrmasyla bu gerilimlerin hemen hepsin-de rahatlamaya yol amtr. rkiyenin Bosna-Hersek, Srbistan veHrvatistanla yrtt l diyalog giriimleri Balkanlarda admadm yeni bir dzeni oluturacak ke talarn ina etmeyi hedee-mektedir.62 Bu anlamda yine nemli bir giriimle, Bosnann NAOyelik srecine girmesi salanmtr. Bu gelimeyle birlikte, uluslara-ras toplum ve blge lkeleri tarandan Bosnann toprak btnl-nn korunmas garanti altna alnmtr. Bosnann toprak btn-
l ve gvenliini salayacak abalar ve zellikle NAOnun m-dahalesi blgede rkiyeyi de etkileyebilecek potansiyel bir krizdenkanmann yegne yollardr.63
rkiyenin Latin Amerika lkeleri ile ilikileri de son yllarda ol-duka gelimitir. Latin Amerika 560 milyon nusuyla son yllar-da kresel yatrmclar iin cazip bir pazar haline gelmitir. n-mzdeki yllarda ABD, Kanada, Meksika, Karayipler, Orta ve G-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
43/716
41
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
ney Amerika lkelerinin tamam aralarnda bir serbest ticaret blge-si (Amerikalar Serbest icaret Blgesi-Free rade Area o the Ame-ricas -FAA) oluturmay hedeemektedirler. Proje tamamlandn-da 800 milyon nus ve toplamda 10 trilyon Dolar GSMH ile dnya-nn en byk serbest ticaret blgesinin oluturulmas hedeenmek-tedir.64 Bu lekte bir potansiyel rkiyeli giriimciler iin nem arzetmektedir.
Sonu
rkiye son yllarda hzl bir dnm geirmektedir. SoukSavan sona ermesiyle deien dengeler, rkiyenin 1999da bala-yan AB yelik sreci, 11 Eyll olaylar, Ak Parti hkmetinin 2002ylnda baa gelmesi, Irak Sava gibi olaylar ve gelimeler rkiyede
nemli bir deiim srecini tetiklemitir. Bu sre ieride, demokra-si ve gvenlik alglarndaki deiim olarak gze arparken, d poli-tikada yeni bir vizyonu beraberinde getirmitir. Dileri Bakan Ah-met Davutolu akademik birikimini ve tecrbesini diplomasi kul-
varlarna baaryla tam ve rkiyenin yeni d politikasnn mi-mar olmutur. Yeni d politika Osmanldan miras kalan ve Cum-huriyet dneminde etkisini srdrm brokratik/otoriter zihniye-ti ksmen de olsa raa kaldrmay baarmtr. Gvenlik, kar ve ggibi kavramlar temel ncelikler olarak gren ve meruiyetini teh-dit algsndan alan geleneksel brokratik/otoriter anlayn yerini ba-r, ibirlii, dayanma ve karlkl bamllk gibi kavramlar temelalan yeni bir anlay almtr. rk d politikasnn ie dnk karak-terinin yerini proakti, dinamik ve ok boyutlu bir politika almtr.Yeni d politikada devlet d aktrlerin taleplerine daha ok yer ve-rilmekte, aktrler politika yapm srecine daha ok mdahil olmak-
tadrlar. Souk Sava dneminin klasik i/d ayrm artk ortadankalkm, devlet yegne aktr olma zelliini yitirmi, i konjonktr
ve talepler d politika zerinde daha belirleyici olmaya balamtr.
Bu anlamda, blgesel ve kresel deiimlerin yan sra ieride ya-anan dnm, politika yapclarn kimliklerindeki deiim, ikti-darn sermaye tabanndan gelen yeni pazar araylar ve bu tabannOrta Douyla var olan balantlarn kullanma reeksi gibi unsur-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
44/716
42
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
lar rkiyenin yeni bir d politika vizyonu gelitirmesini kanlmazklmtr. rkiye, blgesinde bar, gvenlik ve istikrar tesis edilme-dii srece bu vizyonu gerekletiremeyeceinin bilincinde olarakdiplomasi aygtn temel ara olarak kullanmann nemini kavram
ve blgesinde bir yumuak-g olarak ykselmitir. rkiyenin buatlm Batnn da avantajnadr. Bu avantaj rkiyenin Batyla ili-kilerinin daha da gelimesini salam, rnein yeni Amerikan y-netimi tarandan tam destek almtr.
Btn bu unsurlar nda rkiyenin yeni bir d politika iz-lemesi rasyonel bir seimdir. rkiyenin bu seiminin blgede veuluslararas balamda yansmalar da olumlu olmutur. rkiyeninkomularyla onlarca yldr sre gelen, kemiklemi problemlerinizme giriimleri, blgesel ve uluslararas sorunlara kar eskisi gibikaytsz kalmay ve zmlerine dair atlmlar, ieride gerekle-tirdii demokratik reormlar geni bir corayada bir cazibe merke-
zine dnmesine yol amtr.
Notlar1 Yasemn elk, Contemporary urksh Foregn Polcy, Praeger Publshers, Connectcut,
1999, pp. x-xv.2 brahm Karagl , Davutolu, dzen kurucu lke ve yen Osmanlclk , Yen aak, 9
Eyll 2009.3 Blent Aras,. Ortadou ve rkye, Q Matrs Yaynlar, 2003, s. 10.4 Ahmet Davutolu, Stratejk Dernlk, stanbul, Kre Yaynlar, 2001, s. 117.
5 Ahmet Davutolu, urkeys Foregn Polcy Vson: An Assesment o 2007, Insght ur-key, Clt 10, No1, 2008, s. 83-84.6 AB Komuluk Poltkas n baknz, European Neghborhood Polcy Strategy Paper,
http://ec.europa.eu/world/enp/pd/strategy/strategy_paper_en.pd7 European Securty Strategy, s.1 http://www.conslum.europa.eu/uedocs/cmsUp-
load/78367.pd8 Cengz andar, urkeys So Power Strategy, SEA Polcy Bre, No, 2009, s. 7.9 Ahmet Davutolu, rkiye merkez lke olmal, Radikal, 26 ubat 2004.10 Wllamsa gre gvenlkszletrme (desecurtzaton) olaylar gvenlk gndemnden
karp syasal sylemn ve normal syasal tartma ve alannn ne ekmektr ( MchaelC. Wllams, 2003, Words, Images, Enemes: Securtzaton and Internatonal Poltcs,
Internatonal Studes Quarterly, Clt 47, No 4, s.523). Aras ve Polat se normal syasetnsnrlarn genletmek olarak tanmlar (Blent Aras& Raba Karakaya Polat, From Con-ct to Cooperaton: Desecurtzaton o urkeys Relatons wth Syra and Iran, SecurtyDalogue, Clt 39, No 5, 2008, s.498).
11 John Calabrese, urkey and Iran: Lmts o a Stable Relatonshp, Brtsh Journal oMddle Eastern Studes, Clt 25, No 1, 1998, ss.7594; Robert Olson, urkeySyra Re-latons Snce the Gul War: Kurds and Water, Mddle East Polcy, Clt 5, No 2, 1997,ss.168193.
12 Blent Aras & Raba Karakaya Polat, urkey and the Mddle East: ronters o the newgeographc magnaton, Australan Journal o Internatonal Aars, Clt 61, No 4, 2007,s. 472.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
45/716
43
TRK DI POLTKASINDA DAVUTOLU DNEM: 2009 DEERLENDRMES
13 Blent Aras & Raba Karakaya Polat, From Conct to Cooperaton: Desecurtzaton ourkeys Relatons wth Syra and Iran, s. 498.
14 Obama declares urkey model partner o values, urksh NY, 07 Aprl 2009. http://www.turkshny.com/en/englsh-news/5599-obama-declares-turkey-model-partner-o-
values.html [29 August 2009]15 Blent Aras, A Golden Era or US-urkey Relatons?, Te Guardan, 4 Aprl 2009.16 Blent Aras, Oxordda Davutolu vzyonu, Sabah, 5 Mays 2010.17 Ahmet Davutolu, Stratejk Dernlk, stanbul,Kre, 2001, s.49 ve 409.18 H. V. Houtum, Te Geopoltcs o Borders and Boundares, Geopoltcs, Clt 10, No 4,
2005, s.674.19 Kemal Krsc, urkeys Foregn Polcy n urbulent mes, Challot Paper, 92, EU-ISS,
Pars, Eyll 2006, s.96.20 es wth Arca Help es wth EU, Hurryet Daly News, 28 ubat 2009.21 Ahmet Davutolu, urkeys New Foregn Polcy Vson, Insght urkey, Clt 10, No 1
(2008), s.78.22 Ahmet Davutolu, Stratejk Dernlk.23 Ibd.24 R. . Erdoan, Asya Kalknma Bankasnn 38. Ynetm Kurulu oplantsndak
konumas, stanbul, 5 Mays 2005, u lnkten ulalablr:http://www.adb.org/annualmeetng/2005/Speeches/prme-mnster-speech.html.
25 Davutolu, urkeys New Foregn Polcy Vson, s.96.
26 Ibrahm Kaln, urkey and the Mddle East: Ideology or Geo-Poltcs? Prvate Vew, No13,2008.27 Davutolu, Stratejk Dernlk, s.333.28 Kemal Kr, ransormaton o urksh Foregn Polcy: Te Rse o the radng State,
New Perspectves on urkey, No 40, 2009, s.29-57.29 Enne-Boyuna D Poltka zel Program, R, 23 Ocak 2009.30 R 1 Enne-Boyuna D Poltka zel Program31 Sam Kohen, Davutolu le Yen Dnem, Mllyet, 3 May 2009.32 R 1 Enne-Boyuna D Poltka zel Program33 Davutolu, Stratejk Dernlk, s.264.34 Blent Aras, Can urkey Rouse the Muslm World? Daly Star, 18 Hazran 2004.
35 R 1 Enne-Boyuna D Poltka zel Program.36 Davutolu, Stratejk Dernlk, s.83.37 Bununla brlkte, Davutolu Bear Esadla Mart 2010da amda br araya gelerek Rak
Harryle arasnda kan br anlamazl zme grmnde bulunmutur.38 Mllyet, 1 Eyll 2009.39 Ayhan, Veysel. Davutolunun Badat Zyaretler Inda rkye-Surye lkler,
Ortadou Analz, Clt1, No 9, 2009, s.12.40 rkye-Yunanstan lkler Atnada Masaya Yatrld, Chan, 26 ubat 2010. Bununla
beraber Babakan Erdoann 10 bakan ve 300 adamyla 14 Mays 2010da Yunanstanayapt gez esnasnda rkye-Yunanstan Yksek Dzeyl brl Konsey oplants
kapsamnda 21 tarh anlama mzalanmtr. Anlamalar erevesnde Yksek Dzeylbrl Konsey kurulmas ve Yunanstann husus pasaportlara uygulad vzelernkaldrlmas gb konular da zme kavuturulmutur.
41 Gareth Hardng, Borderng on the rdculous: why urkey s not a European country,European Voce, Clt 8, No 41, 2002.
42 Abdullah Gl, Yeni Yzylda rk D Politikasnn Uuklar, Ankara, Dileri Bakanl- Yayn, 2007, s. 235.
43 Meltem Mler-Bac, Te New Face o urkey: Te Domestc and Foregn Polcy Impl-catons o November 2002 Electons, East European Quarterly, Clt 37, No 4, 2004, s.437.
44 mer apnar, urkeys Mddle East Polces: Between Neo-Ottomansm and Kemal-sm, Carnege Paper, No 10, Eyll 2008, s.28.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
46/716
44
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
45 Blent Aras, Kbrs Ata, Sabah, 4 Kasm 2009.46 Blent Aras, Kbrsta neml gelmeler, Sabah, 10 Mart 2010.47 Blent Aras, A dplomatc mstake over Armena, Te Guardan, 5 Mart 2010.48 urkey Spearheads Creaton o Caucasan Unon, Global Insght, 18 Austos 2008.49 Baknz rkye 2008 lerleme Raporu, u lnkten ulalablr: http://ec.europa.eu/en-
largement/pd/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_re-port_en.pd
50 Kaasya stkrar ve brl Platormuna destek var, Sabah, 19 Austos 2008.51 Fkret Bla, Erdoan: Rusyay Gzard Edemeyz, Mllyet, 2 Eyll 2008.52 Yasemn Congar, Meal, Esad, Bush, Erdogan, Mllyet, 3 emmuz 2006.53 Rchard Falk Understandng the Gaza Catastrophe, odays Zaman, 4 Ocak 2009.54 Gazzede BM Okuluna Saldr, CNNrk, u uzantdan ulalablr: http://www.cnnturk.
com/2009/dunya/01/06/gazzede.bm.okuluna.saldr/507680.0/ndex.html55 Prme Mnsters Speech, 09 January 2007, avalable at www.basbakanlk.gov.tr.56 Bulent Aras, Davutoglu Era n urksh Foregn Polcy, SEA Polcy Bre, No 32, 2009,
s.13.57 aha Akyol, Neden rkye baard, Mllyet, 06 Aralk 2005.58 Semh dz,. urkeys Facltator Role, Mllyet, 5 Aralk 2005.59 Prme Mnsters Speech, 28 February 2006, avalable at www.basbakanlk.gov.tr.60 Hurryet, 17 September 2009.61 Mehmet Ozkan & Brol Akgn, Why Welcomng Al-Basher: Contextualng urkeys Dar-
ur Polcy, SEA Polcy Bre, orthcomng.62 Blent Aras, Balkanlarda rk bar, Sabah, 10 ubat 2010.63 Blent Aras, O zaten uyumaz!, Sabah, 28 Nsan 2010.64 rkyenn Latn Amerka ve Karayplere Ynelk Poltkas ve Blge lkeler le
lkler, Dler Bakanl Resm Webstes, http://www.ma.gov.tr/_-turkye_nn-latn-amerka-ve-karayplere-yonelk-poltkas-ve-bolge-ulkeler-le-lskler.tr.ma [29Mays 2010].
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
47/716
EKONOMK KRESELLEMEAINDA DPLOMAS:RKYENN YEN DI POLKASIVE REKABE DEVLE
Sadk nay*
* Yrd. Do. Dr., Balkesr nverstes, ..B.F., Uluslararas lkler Blm.
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
48/716
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
49/716
47
Giri
20. Yzyln ikinci yarsnda kristalize olan karakteri ile karla-trldnda, 21. yzyln ilk on ylna damgasn vuran rk d po-litikasnn gerek temel ncelikleri ve uygulama alanlar, gerekse d-nsel altyaps ve sylemi itibaryla radikal deiim ve dnmlergeirerek ok boyutlu, proakti ve dzen kurucu bir nitelik kazan-d noktasnda geni bir uzlama olumu durumdadr. Sz edi-len deiim ve dnmlerin toplam etkileri deerlendirildiinderkiyenin Souk-Sava dneminde askeri gce dayal sava ka-
rakterinin yerine yumuak, ince ve akll g unsurlarn nce-leyen stratejik bir aktr olarak blgesel ve kresel platormlarda ar-ln arttrmas son dnem rk d politikasnn arkl ynleri ze-rine kaleme alnan analizlerde ne kan bir saptamadr. Buna para-lel olarak, gerek rkiyenin ABye tam yelik mzakereleri ereve-sinde yaad i transormasyon, gerekse ykselen bir blgesel golarak taknd zgvenli yaklamn altyapsn anlamlandrmaya
ynelik olarak uluslararas ilikiler yaznnda arkl perspektierdenpek ok ciddi almann ortaya konduu ve bu anlamda bilimsel-entelektel bir derinliin olumakta olduu da bir gerektir.
rk d politikasndaki deiim dinamiklerini incelemek zeregelitirilen ana akm yaklamlar arasnda genel bir kategorizasyonyapldnda d politika parametrelerindeki deiimi kabaca Avru-pa Birliine tam yelik srecinin tetikledii Avrupallama bala-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
50/716
48
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
mnda inceleyen yaklamlar;1 kimlik siyaseti ve gvenlik alglar-nn yeniden tanmlanmasna vurgu yapan analizler;2 i politikada-ki gelimeler ve baat aktrlerin oynadklar dntrc rolleri in-celeyen almalar;3 gvenlik ve jeopolitik parametrelere younlaaneserler4 ve rkiyenin yumuak gcndeki arta iaret eden yakla-mlardan5 sz etmek mmkndr. Genel bir ikir vermesi amacylasunulan bu kategorizasyonda sz edilen yaklamlara ek olarak bir-
ok arkl yaklam sentezleyen ya da sra d analitik perspektier-den yararlanan orijinal almalarn varl da elbette ki yadsnamaz.
Ancak burada ilgin olan nokta bu geni analizler demeti ieri-sinde d politika srelerinin oluum ve uygulama aamalar ile so-mut sonularna uluslararas ekonomi politik perspektiinden baka-rak devletleraras siyasi ve ekonomik ilikiler arasndaki geiken-likler, uluslararas ekonomik kurulular ve ynetiim platormlarn-
da oynanan roller, okuluslu irketlerin siyasi etkileri ve ekonomikynetiim-siyasi meruiyet ilikileri gibi konularda yeterli sayda vederinlikte almann yaplmam olmasdr. Ekonomik kreselle-me srelerinin zellikle Souk Savan sona ermesinin ardndanhz kazanarak uluslararas entegrasyon ve rekabetin temelini olu-turmaya balad dnldnde, dnyann en byk 17 ekono-misinden biri olduu ska vurgulanan rkiyenin yumuak gc-nn en nemli boyutlarndan birini oluturan ekonomik aktrler vezellikle de uluslararas rekabet stratejilerinin halen gvenlik odak-l gelime eilimindeki uluslararas ilikiler literatr ierisinde ha-tr saylr bir yer edinememi olmalar ciddi bir metodolojik eksik-lik olarak gze arpmaktadr. D politikann ikili ilikiler boyutun-daki ekonomik etkileimler ile birlikte uluslararas ticaret, uluslara-ras inans aklar, dorudan yabanc yatrmlar, okuluslu irket-ler ve uluslararas ekonomik rgtlerle ilikiler, sanayi/teknoloji po-
litikalar gibi hassas konularn d politika yansmalar ile birlikte elealnmalar konusu ise, Ekonomi ve Dileri Bakanlklarnn biroklkede yakndan koordine edildii, hatta birletirildii, gnmzdeelzem olarak grnmektedir.
Sz edilen arka plan nda bu alma rk d politikasnnson dnemdeki dnm izgisine uluslararas ekonomi politik vezellikle de rkiyede bir rekabet devletinin konsolidasyonu pers-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
51/716
49
EKONOMK KRESELLEME AINDA DPLOMAS: TRKYENN YEN DI POLTKASI VE REKABET DEVLET
pektiinden bakarak akademik yazndaki metodolojik boluun dol-durulmasna katkda bulunmay amalamaktadr. Yine ayn meyan-da son dnemde yaanan kimi nemli d politika almlarnn eko-nomi politik derinlikleri ierisinde analiz edilmeleri de hedeen-mektedir. Aklayc bir kuramsal ereve oluturabilmek amacylayaanan dnmn rk devlet yapsn ne derecede rekabet dev-leti modeline yaknlatrabildii sorusu, makroekonomik yneti-
im yaklamlar ile d politika yapm alanndaki dnmlerin e-zamanl olarak deerlendirilmesi yoluyla cevaplandrlmaya alla-caktr. Bu balamda, rkiyenin ie kapal ithal ikameci bir ekono-mi politik yapdan ihracata dayal liberal ekonomiye gei tecrbe-si ile 1980 ve 2000li yllara damgasn vuran iki neoliberal dnmdalgasnn rekabet devleti kavramsallatrmas nda ve zellikled politikadaki izdmleri asndan deerlendirilmesi hedeen-
mektedir. Daha spesiik olarak, 2002den bu yana iktidarda bulunanAdalet ve Kalknma Partisi (AK Parti)nin, Stratejik Derinlik yazarAhmet Davutolunun Babakanlk Badanmanl ve Dileri Ba-kanl dneminde deruhte ettii ok boyutlu d politika yaklam-nn rkiyenin bir rekabet devletine dnmesi ynndeki doru-dan ve dolayl etkileri masaya yatrlacaktr. Bu tarz inter-disiplinerbir yaklam, makroekonomik ynetiim ve ulusal sosyoekonomikdnm stratejileri ile uluslararas rekabet ve d politika stratejile-ri arasndaki sinerji potansiyelinin ve ekonomik diplomasi kapasite-sinin aratrlmasn gerekli klmaktadr.
Organizasyonel yap asndan almann banda rekabet dev-leti kavram ve ekonomik kreselleme-d politika ilikisi zerin-de kuramsal bir giri yaplarak, uluslararas ekonomi politik yaz-nnda kreselleme srelerinin modern ulus devletin sosyoekono-mik ncelikleri asndan dourduu paradigmatik kaymalara dik-kat ekilecektir. Ardndan rkiye ekonomi politiinin Cumhuri-yet sonras tarihsel deiim izgisi gerek ekonomik byme gerekseinsani-sosyal kalknma eksenlerinde zl biimde deerlendirilecek
ve tarihsel arka plann gnmzde bir rekabet devletinin oluumuiin sunduu rsatlar ve tehditler vurgulanacaktr. Ardndan siyasi
ve ekonomik kreselleme srelerinin giri biimde iie gemesisonucunda makro ve mikroekonomik politika yapm ile d politika
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
52/716
50
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
sreleri arasndaki etkileimin artmasna dikkat ekilerek, her ikialanda son yllarda AK Parti iktidarlar tarandan izlenen politika-larn genel bir deerlendirmesi yaplacaktr. Son blmde ise reka-bet devleti yaznnda vurgulanan drt deiim ekseni (enasyonistmdahalecilikten srdrlebilir bymeye; makroekonomik yne-tiimden mikroekonomik ynetiime; kapsaml mdahaleciliktenstratejik hedeemeye; reah devletinden verimlilie gei) ve bunla-
ra ek olarak yazar tarandan kuramsal ereveye eklenen d politi-ka (jeostrateji ve gvenlikten ekonomik rekabetilie gei) eksenin-de rkiyenin ne lde kresel vizyonlu bir rekabet devleti ola-bildii detayl biimde ele alnacaktr.
Rekabet Devleti ve D Politika: Kuramsal Bir Giri
Siyaset bilimi ve kalknma almalar alanlarnn en karma-k ve tartmal sorunsal olan devletin dnm konusununson yllarda hzla genileyen disiplinleraras ve ou zaman yzey-sel kreselleme yaznnn temel meselelerinden birini oluturduu-nu belirtmek yanl olmaz. Giri ekonomik, siyasi, sosyal ve klt-rel boyutlar bulunan kreselleme srelerinin baskn siyasi otori-te ve organizasyon ormlar zerindeki etkilerinin kavramsallatr-labilmesi amacyla uluslararas ilikiler, uluslararas ekonomi poli-tik ve kalknma almalar alanlarnda ok arkl kuramsal perspek-ti ve disipliner altyaplar temelinde alan uzmanlar tarandan e-itli kavramsal kalplar ortaya atlmtr. Bunlar arasnda ekonomikentegrasyon-d politika etkileimine zellikle vurgu yapan nosyon-lar arasnda ticaret devleti (trading state),6 reakti devlet (reactivestate),7 grnmez devlet (virtual state)8 verilebilir.
Bu balamda, rekabet devleti kavram etranda younlaanekonomi politik analizlerin 1990lardan itibaren oturmu devlet ya-plarn ve politika nceliklerini derinden dntren ekonomik k-reselleme dinamiklerine kout olarak ortaya ktklar grlmekte-dir. lk olarak Amerikal siyaset bilimci Philip G. Cerny ve arkada-lar tarandan ormle edilen kavramsallatrma, geleneksel devlet-i ve neoliberal pozisyonlara kaymadan ekonomik kresellemeninsiyasal yansmalar zerinden gereki karmlar yaplmas prensi-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
53/716
51
EKONOMK KRESELLEME AINDA DPLOMAS: TRKYENN YEN DI POLTKASI VE REKABET DEVLET
bine dayanmaktayd. Her ne kadar, sn atmas perspektiindenanalizler reten eletirel yazarlar uluslararas rekabet kavramna verekabet devleti kavramsallatrmasna siyasi/blmsel atma-lar nispeten gz ard ettikleri gerekesiyle hakl eletiriler yneltmiolsalar da,9 bu durum ad geen modelin ekonomik kreselleme s-relerinin siyasi boyutlarn kapsaml biimde ortaya koyduu gere-ini ortadan kaldrmaz.
Arlkl olarak Japonya ve Dou Asya kaplanlarnn kalknmatecrbelerini aklamak zere gelitirilen kalknmac devlet10 yaz-n erevesinde oluan bilgi birikimini kresel entegrasyonun ret-tii yeni ekonomik realitelerle harmanlayan rekabet devleti teoris-yenleri yeni bir siyasi prototip tanmlama gayreti iine girmilerdir.Bu prototip ise ulusal snrlar ierisinde kurulu sanayi ve giriimci-lerin uluslararas rekabet glerinin maksimum dzeyde arttrlmas
ve toplumsal dengelerin korunmas asndan kabul edilebilir insa-ni/sosyal standartlarn korunmas amacna kilitlenmi bir devlet al-glamasn yanstmaktadr. Dier bir deyile, kresel ekonomi ieri-sindeki ulusal rekabet potansiyelinin arttrlmas ile ulusal sosyoeko-nomik kalknma hedeerinin dengeli biimde birlikte yrtlmesi-ni hedeeyen bir siyasi organizasyon modeli izilmektedir. Sz edi-len yaklamn doktriner bir piyasa ideolojisine dayanarak zelletir-me ve dereglasyon gibi devleti kltc tedbirler araclyla eko-nomik byme ve kalknmann tetiklenebileceini savunan 1980le-rin Washington Mutabakatna nazaran daha gl devlet deneti-mi, rereglasyon ve akirliin azaltlmas gibi tedbirleri kabullenenrevize neoliberal yaklama, ya da post-Washington Mutabakatna,daha yakn durduunu belirtmek yanl olmaz. Kuramsal adan re-kabet devleti modeli Bat dnyas ve zellikle Avrupada siyasi oto-ritelerin balca sosyoekonomik meruiyet kaynaklar ve politika n-
celikleri bakmndan reah ve sanayi devletlerinden sanayi-sonrasrekabet devletlerine evirilmeleri srecini betimlemek amacyla geli-tirilmi olsa da, son dnemlerde modelin eitli uygulamalarnn La-tin Amerika gibi yar-evresel alanlara da yapldn belirtmek ge-reklidir.11
Daha nce de belirtildii gibi, Philip Cerny12 ve arkadalar13 ta-randan gerekletirilen bir dizi akademik yayn ile uluslararas eko-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
54/716
52
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
nomi politik literatrndeki yerini alan rekabet devleti kavramsal-latrmas temel olarak modern ulus devlet yaplarnn idari meka-nizmalar ve temel sosyoekonomik politika nceliklerinde kresel-leme ve bilgi ekonomisine gei srelerinin tetikledii radikal d-nmlerden hareketle tanmlanmtr. Rekabet devleti teorisyenle-ri ulusal plandaki siyasi giriimciler ile ekonomik aktrlerin ibir-lii yaparak, gelimi ve gelimekte olan dnyada hkim ulus dev-
let yaplarn ekonomik kresellemenin avantajlarndan maksimumlde yararlanabilecek biimde dntrmekte olduklarn belirt-mektedirler. Bu balamda en kapsaml ve paradigmatik saylabilecekdnmn ise devlet elitlerinin varlklarn merulatrmada kul-landklar siyaset, gvenlik ve ulusal egemenlik arlkl rasyonalite-den (raison dtat) ekonomik rekabet, entegrasyon ve ok katman-l ynetiime dayal kreselletirici bir rasyonaliteye (raison du Mon-
de) gei olduu iddia edilmektedir. Devletleraras ilikiler asndanise, yaanan kkl dnmn Souk Sava sonras dnemde sosyo-ekonomik kalknma konular ile uluslararas rekabet avantaj ve eko-nomik diplomasi gibi kavramlarn geleneksel olarak siyasi, askeri ve
jeostratejik ekimelerin ekillendirdii yksek siyaset alanna gir-meleri ile tam bir uyum ierisinde olduu dile getirilmitir.
zellikle Bat Avrupada II. Dnya Sava sonrasnde kurulan
konvansiyonel reah devletlerinin ekonomik kreselleme baskla-r altnda geirdikleri derin transormasyonu inceleyen rekabet dev-leti yaznnda devlet mekanizmalarnn sosyal ve ekonomik sre-lerin ticariletirilmelerini soyut bir kamu yarar algsna dayana-rak nleyen yaplardan piyasa disiplini altnda ticarileme ve reka-betilii krkleyen aktrlere dntklerine vurgu yaplmaktadr.Bu balamda, siyaset ve gvenlik kayglarnn arlkl olarak belirle-dii bir devlet rasyonalitesinden ekonomik ve menajeryal kayglarnbesledii bir devlet rasyonalitesine geiin temel sonucu olarak siya-si kreselleme ile inansal ve ekonomik karlkl bamllk ilikile-rinin iie getii bir ilitirilmi inansal ortodoksinin14 olutuugzlenmitir. Dier bir deyile, Washington Mutabakatnda iade-sini bulan orijinal neoliberal yaklamn resmettii devletin hareketalann daraltc ekonomik ve siyasi kreselleme tasavvuru yerine,post-Washington Mutabakatn yanstan rekabet devleti yazarla-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
55/716
53
EKONOMK KRESELLEME AINDA DPLOMAS: TRKYENN YEN DI POLTKASI VE REKABET DEVLET
r, gerek neoliberal yapsal dnmn gerekse kreselleme sre-lerinin koordineli biimde ilerlemesinin baat devlet yaplarnn or-ganize edici rolne bal olduunu srarla vurgulamlardr. Bu dahem kreselleme-ulus devlet ikileminin yerel gereklikler ndayeniden yorumlanmasnda, hem de d politika gibi devlet elitleri ta-randan dizayn edilen politika alanlarnn ekonomik kresellemeyitetikleyen makro srelerin srdrlmesi ve hzlandrlmasnda ne
derece nemli olduunun ortaya konmasnda etkili olmutur.Rekabet devleti perspektii gibi konvansiyonel neoliberalizmin
piyasa-ideolojik niteliini reddeden yaklamlarn zellikle ekono-mik kresellemenin siyasi yansmalar ile ilgili temel paradoksla-r net bir biimde ortaya koyabilme potansiyelleri hi phesiz dahayksektir. Nitekim rekabet devleti yazarlar siyasi ve ekonomik ak-trlerin devlet mekanizmalarn kltrel, kurumsal ve piyasa yapla-
rnda ortaya kan karmak dnmlere uyum salayabilecek ve-rimlilik ve rekabet odakl bir tr yar-irket olarak yeniden tanm-lamalarnn temel paradoksa yol atn vurgulamlardr: Bun-lardan birincisi, yakn dnem kreselleme yaznndaki iddialarnaksine, neoliberal kreselleme srelerinin empoze ettii devletdnmnn siyasi otoritelerin yetki ve manevra alanlarn daralt-mak yerine, uluslararas rekabet odakl yeni reglsyon ve mdaha-le rsatlar oluturmasdr. Yine bu balamda makroekonomik y-netiim, sosyoekonomik kalknma ve d politikalarn kresel reka-bet gereksinimleri dorultusunda yeniden tanmlayan devlet aktr-leri ve kamu evreleri ekonomik kreselleme srelerine pasi ola-rak maruz kalmamakta, aksine kendi kapasiteleri ile uyumlu yeni vekarmak kresel entegrasyon biimleri gelitirerek yeni realitelerledaha etkin biimde yzlemektedirler. Son olarak, ulusal snrlarnnemini giderek azaltan kresel ekonomik entegrasyon ile ulusal te-
melli egemenlik tanmlamalar ve devlet-toplum ilikileri arasndakiuyumsuzluk dnyann arkl blgelerindeki ulus devlet yaplarnnkurumsal meruiyetlerini, sosyal doku ile balarn ve toplumsal gkaynaklarn deien hzlarla erozyona uratmaktadr.15
Rekabet devleti kavramsallatrmas standart neoliberal ner-melerin tesine geerek piyasa-dostu denetim ve dzenlemelerin ya-nnda siyasi kresellemeyi ve kresel entegrasyona dayal rekabet-
7/30/2019 SETA-Turk Dis Politikasi Yilligi 2009
56/716
54
TRK DI POLTKASI YILLII 2009
ilii proakti olarak destekleyen bir siyasi ormu temsil etmesi a-sndan orijinal bir ormlasyonu iade etmektedir. Kresel ekono-mi politik ierisinde kurulu dengelerin uzun vadeli deiiminin isedevletler ve ekonomik aktrler arasnda pragmatik deneme-yanlma(bricolage) giriimleri sonucu deitii varsayldndan makroeko-nomik ynetim ve d politika alanndaki arkl tercihlere gre kre-sel sistemin arkl lokasyonlarnda grece arkl nitelikler tayan re-
kabet devletlerinin ortaya kacaklar peinen kabul edilmitir.16
Spesiik politika tercihleri asndan bakldnda ise rekabet dev-
leti yazarlar ekonomik kreselleme sreleri ile bunlarn dourdu-u ok katmanl ynetiim yaplarnn temelde drt alanda paradig-matik deiimler dourduunu dile getirmektedirler:
1. Kreselleme dalgalarnn siyasi otoritelerin karar alma eilim-leri ve sosyoekonomik ncelikleri asndan dourduklar ilk de-iim, makroekonomik mdahalecilik geleneinin yerini giderekdenetim, gzetim, rekabet politikas, sanayi ve teknoloji politi-kalar gibi mikroekonomik arlkl mdahalecilik biimlerine b-rakmasdr.
2. kinci olarak, iine kapal