Peliti Elia

7/28/2019 Peliti Elia

http://slidepdf.com/reader/full/peliti-elia 1/34

Πειίη Καηά Σφνπο Αγξνηήκαηα

www.peliti.gr Σεχρνο 8ν εηέκβξνο 2008-2009

55

Αθένςμα ζηκ ιά

[Φσηνγξαθία: Άξο Παχινο]





56

Δ.1. Σξ ειάξ η δάνο

Σν ιατφ αξακχ αφ η άκν νπ ανινπεί καο ην αθγήε Αγλήηξνπκνχι α ζηάε αθνξκή λα γίλε απηφ ην αθέξσκα ζηλ Διά.

«Μα θνξά ήηαλε κα φξ θησρή, κα νιχ εχκνξθ. Έλαο ινχζνο ηλ είδεα ηλ ήξε α ηλ έαλε ςπρνφξ ηνπ. Μα κέξα ηλ έζηειε λα καέςεειέο α’ ηα δέληξα ηνπ εεί νπ ζχλαε, βξίζε έλα δάξπν ηο ειάο, ηνβάε ζην ζηφκα ηο νιίγν αη’ νιίγν ην αηαίλε. Ακέζσο φξγαζηξψλεηα, ρσξίο λα ηλ αηαιάβε αλέλαο. Μα ζαλ εγίλε ηεζζάξσλέληε κλψλ, ν ςπρναηέξαο ηο ζαλ λα ην εαηάιαβε αξρίλζε λα ηλ αξσηά

ννο καέ ηλ αγάζηξσζε, εεδή εείλ έιεγε σο δελ μέξε, νςπρναηέξαο ηο ηλ έαζε ζην μχιν. Σέινο άλησλ, ζαλ εγίλε ελλά κλψλ,εγέλλζ’ έλα αδί αξζελφ· κα ζαλ ην γελλνχζε, νχια ηα βνπλά εζενχληαλ εκνχγξαλ ν δξάνληεο νχιν νπξιάαλ α φξ μαλαγίλε αξέλα. Ο ςπρναηέξαο ηο έκελε εζηαηφο ζ’ φι’ απηά α ηλ αξσηνχζε: -Πψο ζπλέβε απηφ ην ξάγκα;Κα φξ ηνπ είε: -Σλ κέξα νπ κ’ έζηειεο λα ζπλάμσ ειέο, χξα έλα δάξπ, ην ΄θαγα εγαζηξψα.

Σν αδί ην βαθηίζαλε α ην βγάιαλε ηο Διάο ην άξπ α ζαλ κεγάισζε ηνβάλαλε ζην ζρνιείν α ηφζν ξφνςε, νπ φηαλ έγλε δεανρηψ ρξνλψ, ήμεξενχια ηα γξάκκαηα. Μα κέξα ιέε ην αδί ηνπ ςπρναηέξα ηνπ: -πρναηέξα, ήγαλε λα κνπ άκεο κα ηννχα [ξφαιν] λα είλα έσο δέααληάξα εγψ δελ κνξψ λα άκσ εδψ. Πάγε ν ςπρναηέξαο ηνπ ζ’ έλα γχθην α άλε κα ηννχα δέα αληαξψλα ηνπ ηλ θέξλε θνξησκέλ ζ’ έλα ακάμ, νπ ηξαβνχζαλε δέα βφδα. αληλ είδε ην αδί, ηλ άλε ζην ρέξ ηνπ α ιέε: -Απηή είλα κξή. Να κνπ άκεο κα ενζέληε αληαξψλ.

Πάε ν ςπρναηέξαο άι ζην γχθην α ηνπ αξαγγέιλε καλ άιι ηννχαενζέληε αληαξψλ. Κα ζαλ ηλ είδε ην αδί α ηλ έαζε, ιέε: - Να, απηή είλα ηνπ ρεξνχ κνπ. Αο ηλ εηάμσ λα δσ σο νχ α άε. Σλ εηάε ινφλ α άε δπν ψξεο καξά. Πάε ην αδί γα λα ηλ εχξε εεί νπ ήγαλε, ααληά ζην δξφκν έλα δξάν νπ έβγαε παξίζζα α ηα΄αλε ζνλά. - Ώξα αιή, αιάξ, ιέε ηνπ δξάνπ.





57

-Σ αιάξ είκ’ εγψ; ιέε ν δξάνο, αιάξ είλα ηο Διάο ην άξπ. -Κα ην γλσξίεο ηο Διάο ην άξπ ζαλ ην δείο; ιέε ην αδί. - Όρ, ιέε ν δξάνο.

-Δγψ είκα, ιέε ην αδί, ακέζσο ν δξάνο ηνπ θίιζε ην ρέξ.-Μήσο άνπζεο λα εξλά α’ εδψ ακά ηννχα; αξσηά ην αδί. -Άνπζα ην βνπηφ ηο, ιέε ν δξάνο, έεζα άησ. - Έξρεζα καί κνπ; - Έξρνκα, ιέε ν δξάνο. Φεχγνπλ ινφλ κε ην δξάν α άλε α βξίζνπλ ηλ ηννχα. Σλ άλεάι ην αδί α ηο δίλε κα α άε άιιεο δπν ψξεο καξά. Κε ινφλ νπήγαλαλ γα λα ηλ εχξνπλ, ααληνχλε έλαλ άιιν δξάν α ήηαλε εζκέλνοκεο ζηνλ νηακφ είρ’ αλνρηφ ην ζηφκα ηνπ έηξερε ην λεξφ κέζα α δελ ην

άθλε λα άε ζηλ φι. - Ώξα αιή, αιάξ, ηνπ ιέε ηο Διάο ην άξπ. -Σ αιάξ είκ’ εγψ; Παιάξ είλα ηο Διάο ην άξπ, ιέε ν δξάνο. -Δγψ, ιέε ην αδί, είκα ηο Διάο ην άξπ· κα κλ άνπζεο λα εξάζε α’εδψ ακά ηννχα; -Άνπζα ην θχζκά ηο, ιέε ν δξάνο, α΄ ην θφβν κνπ άθζα ην λεξφ εήξε κξνζηά νχια ηα ρσξάθα. - Έξρεζα καί κνπ; ιέε ην αδί. - Έξρνκα· Κα λήζαλε λα βξνπλ ηλ ηννχα. αλ ηλ χξαλε, ηλ άλε άι ην αδία η ξίρλε α άε δπν ψξεο καξά. Κε ινφλ νπ γαίλαλε λα ηλεπξνχλε, ααληνχλε έλα άιιν δξάν, νπ ήηαλε κέζα ζ’ έλα βαχ νηακφ είρε, κε ζπκάεν, η θχζ ηνπ γεθχξ αεξλνχζαλ α’ εάλνπ δαθφξσλεδψλ ψα αλξψν. - Ώξα αιή, αιάξ, ηνπ ιέε ηο Διάο ην άξπ. -Σ αιάξ είκ’ εγψ; Παιάξ είλα ηο Διάο ην άξπ, ιέε ν δξάνο.- Να ην δεο ην γλσξίεο; ιέε ην αδί. - Όρ. -Δγψ ην ινφλ είκα. Έξρεζα καί κνπ; - Έξρνκα, ηνπ ιέε ν δξάνο. -Μλ άνπζεο λα εξάζε α’ εδψ ακά ηννχα; -Άνπζα ην θχζκά ηο, ιέε ν δξάνο, αφ ην θφβν κνπ ράιαζα ην γεθχξ έγλε κεγάινο αθαλζκφο. -Πάκε λα ηλ βξνχκε, ιέε ην αδί.





58

Πήγαλ ινφλ επξήαλ ηλ ηννχα· ηλ άλε άι ην αδί, ηο δίλε καα άε άιιεο δπν ψξεο καξά. Δεί νπ ήγαλαλ λα ηλ βξνχλε ηλ ηννχα,βξίζνπλ καο δξαφληζζαο φξ, νπ, κε ζπγρψξεζ αηνπξνχζε αιέαλ

εθηά κχιν. - Ώξα αιή, δξαφληζζαο φξ, ιέε ην αδί, νιχ αλδξεία είζα. -Αλδξείνο είλα ηο Διάο ην άξπ, ιέε φξ. -Δγψ είκ’ εείλνο. Μλ άνπζεο λα εξάζε ακά ηννχα α’ εδψ; -Άνπζα ην θχζκά ηο, ιέε φξ, αφ ην θφβν κνπ ραζνκέξζαλάκνζ ψξα ν κχιν. -Κα δελ μέξεο νχ ήγε; -Θαξξψ σο ήγε ζην ζίη καο. -Δίλα καξά ην ζίη ζαο α’ εδψ;

-Δίλα σο κα ψξα. -Άληε λα καο ην δείμεο. ψλεηα φξ α αίξλε ηο Διάο ην άξπ α ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ αάε ζην ζίη ηο. αλ ηλ είδε κάλα ηο δξαφληζζα κ’ απηνχο, νιχ ηοεανθάλε αξάε έλα εχν α ηξέρε αη’ εάλσ ηνπο. Σφηε ιέε φξ: -Μ, γαηί είλα ηο Διάο ην άξπ. Κ ακέζσο κάλα άθζε ηνλ εχν α ήγε α ηνπο εξνζχλζε α ηνποιέε: -Καιψο νξίζαηε. Σφηε ηο Διάο ην άξπ ηο ιέε: -Μλ ήιε εδψ ηννχα κνπ;-Δδψ είλα, ηνπ ιέε εείλ, νιίγν έιεςε λα κνπ ραιάζε ην αιάη. Μφλνηψξα έισ λα δσ ηλ αλδξεία ζαο. Έρσ εθηά αάλα α ζην αέλα βξάε έλαβφδ. Όννο αφ ηνπο ηέζζαξνχο ζαο θάε α ηα εθηά βφδα, α ηνπ δψζσ ηλν φκνξθ φξ κνπ, νπ ΄ρσ ζην αιάη. -Απηφ ρνιάο; ιέε εείλνο νπ είρε ηνλ νηακφ ζην ζηφκα ηνπ. Δγψ ηα ηξψγσ. Κα ρινχ! κα, αηεβάε α ηα βφδα α ηα αάλα. -Χ! αφκα, ιέε δξαφληζζα, εζχ ξνχθμεο α ηα αάλα. Δκείο ηέηναζπκθσλία δελ είρακε. Κ έηζ εήξε ηλ φξ. Έεηα ιέε άι δξαφληζζα: -αο βάσ έλα άιιν λα άκεηε. Βιέεηε απηή ηλ αξπδά; Πννο αφ ζαοείλα άμνο κε κα ηλαμά λα αηεβάζε νχια ηα αξχδα άηνπ; -Ακ, ηέηνν κξφ ξάκα έιεο; ιέε εείλνο νπ είρε, κε ζπκάν, η θχζ ηνπγεθχξ. Δγψ είκα. Μα ηί α κνπ δψζεο;





59

-Θα ζνπ δψζσ ηλ φξ κνπ νπ, κε ζπρψξεζ, αηνπξεί αιένπλ ν κχιν. -Καιά, ιέε ν δξάνο α άλε, κε ζπρψξεζ, η θχζ ηνπ κε ηα δπν ηνπ ρέξαα δίλε κα ηο αξπδάο, νπ έηαμε άησ νχια ηα αξχδα α ηλ αξπδά

αφκα. -Αρ, ακέλε, εζχ έξμεο α ηλ αξπδά αφκα, ιέγε δξαφληζζα. Όκσοάξε ηλ φξ κνπ, γαη’ χξεο ην ηαίξ ζνπ. Σψξα φννο κνξεί λα βγάιεαπηά ηα ηξία παξίζζα λα ηα άκε ιεμνχδα, α άξε εκέλα. -ηάζνπ, ιέε εείλνο ν δξάνο νπ έβγαε ηα παξίζζα α ηα ΄αλε ζνλά.Δγψ α ηα βγάισ α α ηα άκσ ιεμνχδα. Δγψ φκσο δελ α ζε άξσ, κφλν αάσ κε ηνλ αθέλη, ηο Διάο ην άξπ. Έβγαιε ην ινφλ ηα ηξία παξίζζα α ηα ΄ακε ιεμνχδα α ηλ έηαμε εήγε κε ηο Διάο ην άξπ. Έηζ εξαηήζαλε κα βδνκάδα εθάζαλε ζε

κα σξαία νιηεία εεί ήηαλ έλαο βαζιέαο, νπ είρε κα φξ νιχ φκνξθα είρε ζαξάληα αιάλα [ηίγξεο] α ηλ εθχιαγαλ γα λα κλ αλ ν δξάνα ηλ άξνπλ. Σν ‘καε ηο Διάο ην άξπ α ιέε ηνπ ζπληξφθνπ ηνπ ηνπ

δξάνπ: -Πάκε λα άξνπκε ηλ φξ;

Κ ν ζχληξνθφο ηνπ ιέε: -Φνβνχκα ηα αιάλα. -Ακ, απηή ηννχα η άλε; ηνπ ιέε ηο Διάο ην άξπ. Δήγαλ ην ινφλ, α ηα αιάλα ζαλ ηνλ είδαλ, ηνλ εξνζχλζαλ. Κ νβαζιέαο θνβήε ζαλ η’ άνπζε α είε: -Πννο είζα ζπ, νπ ζ’ εξνζχλζαλ ηα αιάλα κνπ, νπ ηα θνβνχληα αν ζαξάληα δξάν; -Δγψ είκα, ιέε εείλνο, ηο Διάο ην άξπ. Σφηε ιέε ν βαζιέαο: -Κ εγψ ζ’ εεξίκελα ηφζν αξφ λα έξεο λα ζνπ δψζσ ηλ φξ κνπ. Κ ακέζσο έακε ηνλ γάκν α ηνλ έακε α βαζιέα ζηνλ ηφν ηνπ έδσζε χζηεξα ηλ άδεα εθχγαλ ηα αιάλα. Μήη’ εγψ ήκνπλα ε, κήηε ζεο λα ην ζηέςεηε.

[κείσζ: Σννχα α ε ξφαιν φσο ηνπ Ζξαιή, θηαγκέλν αφ αγξειά]

Δπραξζηνχκε εξκά φινπο φζνπο καο ζηείιαηε πιφ γα ηλ ειά





60

Δ.2. Κνηέξ μακηκάδεξ γα η ιάδ

Σνπ Κσζηή Φξαγνχι

Σν ιόςσκν κ’ αλέξεςε ιαδσηή νπινύξα

ηα ελελήληα έξαζα α νξαηώ ζγνύξα.

’Πνπ ηξώε ιάδ α ςσκί (γ) ή ιαδσηό ηάξ

δελ ηνλέ άλνπλ ζατηέο ηνπ ραξναειάξ

Σν ιάδ ην ‘ εςε ν Θεόο λα ην ’ρνκε αληζηύι

γα δπλακάξ ζη σή ζηνλ ηάθν καο αληήι.

Σα κάηα ζνπ ’λα ζαλ ειέο αάλσ ζην ισλάξ

ηα θξύδα ζνπ ακαξσηά ζα δπν κεξώ θεγγάξ.

Άκα ’ρσ ’γσ ζην ζίη κνπ ξαζί, ςσκί α ιάδ

Ρήγαο κε η γπλαία κνπ νκνύκα άε βξάδπ.

’Πνπ ηξώε ιάδ νξαηεί ζηνπ Δγελή ηα άια

κα α ζηα ρξόλα μεεξλά ην γέξν Μανπζάια

Σν ιόιαδν έιε λα βγε ίδξσ νιύ α όν

κα’ λα ξνθή α γαηξό ζηζ όλνπο ησλ αλξώσ.

Γάλλο Γατηαλάο

Πξνηνύ θαλνύλ ν κραλέο, ηα δίρηπα όηαλ δελ ήζαλ,

Ξάξγηα νπ’ραλ ν ειέο α αδσκή εξίζζα!

Αλάιεο ζηξώλαλε-σο ηζ κεηαλνύζαλ;

Οιόηεια κε η βξνρή κνιύβ αηαληνύζαλ.

Δελ είραλ νύηε ιαζηά ξαβδά, αηζνύλεο κόλν Κα ληέκιεο γα λα θηάλνπλε άε κεγάιν ιώλν.

Σα δέληξα ηα ιαδεύαλε αξά α νπ ή αόινπ

Κ εώξγεο ιώλνπο έλη’ νξγέο, γξεκίζηξεο ηνπ δαόινπ!

Ο άληξεο βγαίλαλε εεά α ην γπλαιό

Έζηξσλαλ εμεζηξώλαλε, άλαλ ην μπνιό.

(Πεξνδφ «Γεξαεηξίη Αφεξα», η..24, εέκβξνο 1996, ζ. 7)





61

Δ.3. Η ειά ζηκ πνεία ηο νόκο

Κείκελν: Σεισλάηνπ Πεξκάλ

Φσηνγξαθία: Άξο Παχινο

«αξραία ειά ζηλ Αίγλα»

Ελιά ή Ελαιόδεντρο ή Ελαία Δίλα δέληξν ασλφβνα αεαιέο. Ζ ειάθχηξσζε ζη γ νιιέοδεάδεο ρξφλα ξλ ηλ

εκθάλζ ηνπαλξψνπ. Απηφανδελχεηα αφεπξήκαηα ζε αλξαν-

θφξα ζηξψκαηα ηοΚχκο ηο Δχβναο.ηλ Αίγπην βξέαλκνχκεο κε ζηεθάλ αφιαδά ειάο ζην εθάι

α ην εξζηέξ αλήγγειε ζηνλ Νψε ην ηέινο ηνπ αηαιπζκνχ θέξλνληαο ζηνξάκθνο ηνπ ιαδί ειάο. Ζ εά Αλά θχηεςε ηλ ξψη ειά ζην Δξερείν ηοΑξφνιο. Ζ ειά ήηαλ αθεξσκέλ ζηλ εά Αλά. Σν ξφαιν ηνπ Ζξαιήήηαλ αφ αγξειά φσο ιέε ν Παπζαλίαο, α κ’ απηφ ζφησζε ηνλ ιένληα ηο Νεκέαο. Καηά ηνλ Οβίδν ν βνζφο Ανχινο ελνρινχζε άζεκλα ηο Νχκθεο αν ενί ηνλ κεηακφξθσζαλ ζε άκλν αγξειάο. Ζ βνπιή ηνπ Αξείνπ Πάγνπαηαδίαε ζε άλαην φννλ μεξίσλε ή αηέζηξεθε ηλ ειά. Θεσξνχζαλ φκσο

ηλ ειά ζχκβνιν εξήλο α ζη κεηααλάην σή, βιένπκε ηνλ Ακθάξαν λααηεβαίλε ζηνλ Άδ ξαηψληαο ιαδί ειά. Λέγεηα ηέινο φη ν ιήκαλ βξήε

ζηο Μπήλεο νπνχηζα ήκεξο ειάο.

Ο αγηήο ηνπ Παλεζηκίνπ ηο Αήλαο Δπάγγεινο Βελέινο έρεαλανλψζε η ρξνλνιφγζ ανισκέλσλ θχιισλ ειάο νπ βξέαλ ζηαληνξίλ α ζη Νίζπξν, ξνζδνξίνληαο ηλ ιία ηνπο γχξσ ζηα ελήληα – εμήληα ριάδεο ρξφλα! Πξφεηα γα ανισκέλα θχιια ηνπ θπηνχ Olea

Europaea, νπ ηψξα α είλα βέβαν γα ην φη πήξρε α πνέηνπκε σοζπλφδεςε ηνλ άλξσν αφκ α ζηα νιχ ξψκα ζηάδα ηο εμειηήο ηνπνξείαο.





62

Δ.4. Ο μανηονίεξ ηξ Γναμμήξ Β

Γα ηλ εκεηάιιεπζ ηο ειάο ζκαληφηαηεο είλα α ν γξαηέο

καξηπξίεο νπ ανξπηνγξαθνχληα ζηο λαίδεο ηο Γξακκήο Β

(εκθαλίεηα κε ηα λέα αλάηνξα ηο Κξήηο γχξσ ζηα 1.500 .Υ. Ο λαίδεοηο ειάο είλα γχξσ ζηα 1.200-κε 1.300 .Υ.) νπ αλααιχθαλ ζηλ Κλσζφ,ηλ Πχιν α ηο Μπήλεο. Αφ απηέο αληινχκε ζκαληέο ιξνθνξίεο γα ηρξήζ ηνπ ειαφιαδνπ ζηλ ακεξλή σή, ηο ξζεπηέο ηειεηέο, ηοεκνξέο δξαζηξφηηεο, ηο βνηερλέο αζρνιίεο (αξσκαηννία,βπξζνδεςία, πθαληή, .ι.).

Σν δεφγξακκα ηνπειανδέληξνπ ζπλαληάηα ζηολαίδεο ηο Γξακκήο ΑΓξαθήο (μελάε εξίνπ ζην2.000-2.500 .Υ.). Σν ίδνδεφγξακκα εβψλε α κεηά

ηλ αηαζηξνθή ηνπ Μλσνχ νιηζκνχ α ην ζπλαληάκε ζηο κπλατέολαίδεο ηο Γξακκήο Β. ηο λαίδεο ηο Γξακκήο Β γα ξψη θνξάγίλεηα ζαθήο δαρσξζκφο κεηαμχ ηνπ δέληξνπ ηο ειάο, ηνπ ειαφιαδνπ α

ηνπ αξνχ, ν ννίνο α ανδίδεηα κε η κνξθή ελφο άλνπο κε ηξία έηαια.Γα ην ιφγν απηφ ρξζκννήαλ (αλφλ) αφ ηνπο γξαθείο ηο ενρήο ηξίαδαθνξεηά δενγξάκκαηα

….Λάκνπλ ηα γαιαλά η’αξνγάια

ηο λνχηζο Διιάδαο

ην ήκεξν θσο κε ζηο αιέο ειέο

ζηαινβνιάε α αρλίνπλ…

Νίνο Κααληάο (Οδύζζεα, 270-271)






63

Δ.5. ίδ ειάξ πο ακαθένκηα ζηα αναία είμεκα

Καιιζηέθαλνο: Αλαθέξεηα αφ ηνλ Αξζηνηέι α ξφεηα γα ηλαγξειά νπ θπφηαλ ζηλ Οιπκία α αφ ηλ ννία θηάρλνληαλ ηα ζηεθάλαησλ Οιπκνλψλ.Φαπιία ή Φαύινο: Αλαθέξεηα αφ ην Θεφθξαζην σο νιία ρσξίο κεγάινελδαθέξνλ, κε ιεπφ α κξνχ κεγένπο αξφ.Δρίλνο: Σα θχιια ηο νιίαο απηήο έθεξαλ ζηλ αφιμή ηνπο κα κεγάιάαλα.ηεκθπιίηο: Απηή έθεξε αξνχο κειαλνχο, αηάιιινπο λα γίλνπλ κεζχλις ιαζηνί α λα αξαζεπαζηνχλ κε αιάη. Αφ ηνλ Ηνξάη ν ειέο

απηέο αινχληα «ηξχγεο ζηεκθπιίηδεο». Ο ειέο νπ είραλ ξνζβιεί αφ ηνδάν ή αφ ζψιεο νλνκάνληαλ «ηπξίδεο».χκθσλα κε άιινπο ζπγγξαθείο«ηπξίο ή είηπξο» ήηαλ είδνο αιαηζκέλσλ ειψλ.Μνξία: Αλαθέξεηα αφ ηνλ Αξζηνθάλ α ξφεηα γα ηλ ήκεξ ειά,διαδή ηλ εξή ειά ηο εάο Αλάο, νπ βξζφηαλ ζην ζφ ηνπ Δξερείνπ,α αφ ηλ ννία εμαιψε αιιέξγεα ηνπ εξνχ δέληξνπ ζ’ νιφιξηλ Αηηή.ξπεήο ή Ρπζζή: Δίδνο ειάο νπ έθεξε κεγάιν αξφ, ζαλ βειαλίδ,σξίκαε δε κφλνο ηνπ άλσ ζην δέληξν α ηειά έεθηε αθνχ ζπξξλσλφηαλ.Ο ειέο απηέο αξαζεπάνληαλ κε άθνλν αιάη α αλψο έκνααλ κε ηοξηέο αιαηζνιέο.Ραθαλίο: Δίδνο ειάο νπ ν αξφο ηο έκναε κε ξαθαλίδα, διαδή κε ξαάλ.Νίηξο: Δίδνο ειάο, ηο ννίαο ν αξνί αξαζεπάνληαλ είζο κε αιάη.Κνιπκβάο ή Νηξίο ή Βνκβία: Ο αξνί ηο δαηξνχληαλ νιφιξν κέζαζε άξκ α ιάδ. Πξφεηα γα ηο ειέο νπ ζήκεξα νλνκάνληα νιπκβάδεοή νιπκζηέο.Αικάο ή Τνάξελνο: Ο αξφο ηο δαηξνχληαλ είζο κέζα ζε άξκ.

Οξράο ή Οξρέκωλ: Δίδνο ειάο νπ ν αξφο ηο είρε ζρήκα φξρ.Γεξγέξκνο ή Ιζράο: Δίδνο ειάο νπ ν αξφο ηο έεθηε αφ ην δέληξν κεηάαφ ιήξ σξίκαλζ.Γνγγπιίο: Πνιία νπ ν αξνί ηο έκνααλ κε ηνπο ρνπξκάδεο.Σξάκεινο: Άγλσζη κέρξ ζήκεξα νιία ειάο.Ιζρπάο: Πνιία ηο ννίαο ν αξφο είρε ζρήκα λεθξνχ.Λεπόαξνο: Πξφεηα κάιινλ γα ηλ ίδα νιία κε ηλ Φαπιία.





64

Δ.6. οιιγή α εγαηάζηαζ γεκεηύ οιύ ειάξ ζη

αγνόημα ηο Αιελάκδνεο Σεκιγύ Eπαδεοηύ

Ιδνομάηξ Θεζζαικίξ (Α.Σ..Ι.) Ααλάζνο Κσλζηαληίλνπ Ρνχκνο

Καγηήο ρνιή: Σερλνινγίαο Γεσνλίαο

Σκήκα: Φπηήο Παξαγσγήο

Α.Σ.Δ.Η.Θ

[email protected]

Σα ηειεπηαία ρξφλα ην δέλδξν ηο ειάο α αιιέξγεα ηνπ έρνπλανηήζε ηεξάζην ελδαθέξνλ α ηφζν έξεπλα γχξσ αφ ην δέλδξν ηοειάο, φζν α αιιέξγεά ηο, βξίζνληα ζην κέησν αληίζηνρσλδξαζηξνηήησλ ζε αγφζκα ιίκαα. Μέρξ ηψξα ην 90% ηοειαναιιέξγεαο ζπγεληξψλεηα ζηλ Μεζνγεαή ιεάλ. Σειεπηαία ζεφιεο ηο είξνπο ηνπ ιαλήη άξα νιιέο ρψξεο κεηαμχ ησλ ννίσλ ανινζζνί φσο Κίλα, Απζηξαιία, ν ΖΠΑ, Πεξζία, Ηασλία ΝέαΕιαλδία εζέξρνληα νιχ δπλακά ζηλ ειαναιιέξγεα. Σν ξψην κέικαφισλ απηψλ ησλ ρσξψλ ζηλ ξνζάεά ηνπο λα αλαηχμνπλ ηλ ειαννκία

ήηαλ α ζπλερίε λα είλα εινγή α ζπγέληξσζ γελεηνχ πινχ ειάο. χκθσλα κε ηα ββινγξαθά δεδνκέλα ηφνο αηαγσγήο ηο ειάο θαίλεηα

λα είλα αλαηνιή Μεζφγενο α ν ζπγεξκέλα εξνρή ηο πξίαοζηλ ννία ζχκθσλα άληα κε ηα ίδα ββινγξαθά δεδνκέλα αιιέξγεάηο άξρζε ην έηνο 3000 .Υ.

χκθσλα κε λεφηεξα αξρανινγάδεδνκέλα αφ ηνλ ειιλφ ρψξν, αιιέξγεα ηο ειάο ήηαλ αλεηπγκέλαφ νιχ αιαφηεξα ζηνλ ρψξν ηοκηξννιηήο Διιάδνο (ζην έζιν ηνπ λνκνχ Μαγλζίαο επξέζαλ πξήλεοαιιεξγνχκελσλ νιψλ ειάο νπρξνλνινγνχληα αφ ην 6000 Υ.) ννίααδακθζβήηηα έηνηε αφ άνς

νιψλ δαέηε ην ινπζφηεξν γελεηφ πιφ. Σα αξρανινγά επξήκαηαεηίεληα ζην Ααλαζάεν Μνπζείν Βφινπ καί κε άιινπο αξνχο

αιιεξγνχκελσλ θπηψλ (Ρνχκνο Κσλζηαληίλνο 2002: Οφηπν ειάο ηνπ

mailto:[email protected]






65

Αγίνπ Όξνπο. Πηπραή αηξβή. Δξγαζηήξν Γελεηήο Α.Π.Θ.). Δίζοαλαζαθέο ζηλ αληνξίλ έθεξαλ ζην θσο ανιψκαηα βιαζηψλ ειάο αδάνπ νπ ρξνλνινγνχληα 60.000 ρξφλα .Υ. (νχκαο Υ.,Μ. Μαξαήο α Υ.

Σιέβαληνο 1999 Μνπζείν ηο ξντζηνξήο Θήξαο.χληνκνο νδγφο). Με ηλζπζηκαηή εξγξαθή ησλ ειιλψλ νιψλ ειάο είραλ αζρνιεί ναξασκέλνο (αξασκέλνο . 1920: Ζ Διιλή ειαία Σφκνο Α, Αήλα) Αλαγλσζηφνπινο (Αλαγλσζηφνπινο Π. 1939: Α νιία α ννινγίαηο Διιλήο ειαίαο) α Λχρλνο (Λχρλνο Ν.. 1948:Σν δέλδξνλ ηο ειαίαο .

Σφκν Η α ΗΗ Σχνο «Ππξζφο», Αήλα, Διιάο).

Όξακα ηνπ Αλαγλσζηφνπινπ ήηαλ λα εγαηαζηαεί ηξάεα γελεηνχ πινχειάο, ννία α εξειάκβαλε ζπιινγή νιψλ ειάο αφ φινλ ηνλ φζκν. Σν φξακα ηνπ Αλαγλσζηφνπινπ ξαγκαηννήε πφ ηλ αγίδα ηνπ FAO

ζηλ Gordoba ηο Ηζαλίαο φνπ έρε εγαηαζηαεί ηξάεα γελεηνχ πινχειάο. ηλ ρψξα καο νπ είλα δεχηεξ ειαννκά κεγαιχηεξ ρψξα ζηνλφζκν πάξρε κεγάινο αξκφο νιψλ ειάο, ν ννίεο είλα φιεο αμφινγεο.Αφ ηο νιίεο απηέο άνεο είλα γλσζηέο κε δαθνξεηφ φλνκα αφεξνρή ζε εξνρή, ελψ δαθνξεηέο νιίεο είλα γλσζηέο ζε δαθνξεηέοεξνρέο κε ην ίδν φλνκα. Δλψ ζπζηκαηή εξγξαθή ησλ ειιλψλνιψλ ειάο μείλζε ζη δεαεηία ηνπ 1920 α ζπλερίεηα αφκ, ζηλρψξα καο δελ πάξρε ζπιινγή νιψλ ννία λα εξιακβάλε αηά ηνδπλαηφλ φιεο ηο ειιλέο νιίεο ειάο. ηνλ βνξενειιαδφ ρψξν κφλζπιινγή νιψλ ειάο ννία εξιακβάλε δεαέμ βαζέο ειιλέονιίεο α έληε μέλεο ήηαλ έσο ξφζθαηα πάξρνπζα ζην αγξφηκα ηνπηακνχ Γεσξγήο Έξεπλαο ηνπ Αγίνπ Μάκκα Υαιδήο. Ζ ζπιινγή απηήαλήε ζην ΔΘΗΑΓΔ, αληκεησίε ξνβιήκαηα ζπληήξζήο ηο, βξίζεηα ζεαφζηαζ ζε ζρέζ κε ηα έληξα έξεπλαο νπ αζρνινχληα κε ηλ ειά ααξ'φια ηαχηα ανηειεί εζηία εξεπληψλ δξαζηξνηήησλ. Οαιιεξγνχκελεο ζηλ ρψξα καο νιίεο ειάο είλα ξντφληα καξνρξφλαοεινγήο α δαξίλνληα γα ηα άξζηα ννηά ραξαηξζηά ηνπο (νεξζζφηεξεο ηνπιάρζηνλ αφ απηέο).Ο αξκφο ησλ αιιεξγνχκελσλνιψλ ζηλ ρψξα καο φσο απηέο έρνπλ εξγξαθεί αφ ηνπο αξασκέλν,Λχρλν α Αλαγλσζηφνπιν είλα κεγάινο. Κάνεο αφ απηέο είλα δελψογλσζηέο, άνεο άιιεο έρνπλ ελή ή ηνή ζκαζία, ελψ πάξρεζκαληφο αξκφο νιψλ νπ αλ α αιιεξγνχληαλ ξλ αφ ηνλ 15ν

αψλα είραλ εξέζε ζε αθάλεα γα λα εληνζνχλ ηειεπηαία. Ζζπγέληξσζ φισλ ησλ νιψλ ειάο νπ αιιεξγνχληα ή α δαζψνληαζηλ ρψξα καο ανηειεί ηλ ξνυφεζ γα ηλ δεμαγσγή ηο έξεπλαο ηοηειείσο ααξαίηηο γα ηλ δαηήξζ α ηλ αχμζ ηο αληαγσλζηφηηαο

ηνπ ιάδνπ ηο ειαννκίαο ζηλ ρψξα καο. Γ’απηφ ην ιφγν ζην Αγξφηκα





66

ηνπ Αιεμάλδξενπ Σερλνινγνχ Δαδεπηνχ Ηδξχκαηνο μείλζε εγαηάζηαζ γελεηνχ πινχ ειάο ην ννίν εληνίεηα ζε φι ηλ ρψξα,ζπιιέγεηα α εγαίζηαηα πφ εξακαηή δάηαμ ζην αγξφηκα ηνπ

Ηδξχκαηνο. Ζ εγαηάζηαζ ζπιινγήο νιψλ ζην αγξφηκα ηνπ ΑΣΔΗΘ ζεζπλδπαζκφ κε ηλ εγαηάζηαζ ελφο πεξζχγρξνλνπ εξγαζηξίνπ κνξαήοβνινγίαο α βνηερλνινγίαο α ηλ πάξρνπζα πνδνκή ζηλ ρνιήΣερλνινγίαο Σξνθίκσλ (Δξγαζηήξν ιψλ α ειαίσλ) ανηεινχλ ηοααξαίηηεο ξνυνέζεο γα νπζαζηή έξεπλα νπ ζηνρεχε ζηα αξαάησ: 1) Σν ηειφ «μεαάξζκα» ησλ ειιλψλ νιψλ ειάο κε ηλ ηαπηννίζα δάξζ ησλ νιψλ απηψλ αιιεξγνχκελσλ άησ αφ ηο ίδεοζπλήεο κε ιαζζέο κεφδνπο α κεφδνπο κνξαήο βνινγίαο. 2)Σλ ζχλεζ ηνπ ελδξνγξάκκαηνο ησλ ειιλψλ νιψλ ειάο ζε

ζπζρέηζ α κε αξφκνεο εξγαζίεο νπ έρνπλ ήδ γίλε ζε ΔιιλάΗδξχκαηα. 3) Σλ ζχληαμ ηνπ ειαννκνχ ράξη ηο Διιάδνο

4) Σλ κειέη ησλ ννηψλ ραξαηήξσλ ησλ ξντφλησλ, (βξψζκο ειάο,ειανιάδνπ) αξαγνκέλσλ άησ αφ ηο ίδεο εδαθνικαηέο ζπλήεο.5) Πιείζηα φζα έκαηα αλαηνκίαο, θπζνινγίαο, βνρκείαο, δαηηήο αθαξκαεπηψλ νπζψλ ηνπ ειανδέλδξνπ. 6)Σλ ξνζηαζία ηνπ εξβάιινληνο αφ ηα ηνμά αφβιηα ησλ ειανπξγείσλ

α ηλ ννλνκή αμννίζ απηψλ. 7) Σλ αμννίζ ησλ αξαξντφλησλ ηο αιιέξγεαο ηο ειάο.

Φσηνγξαθία 2. Ππξήλεο αιιιεξγνχκελσλ νιψλειάο καί κε άιινπο αξνχοαιιεξγνχκελσλ θπηψλ(χα, ζηάξ) νπ επξέζαλ ζηνλξντζηνξφ νζκφ έζινπ νληάζηλ φι ηνπ Βφινπ αρξνλνινγνχληα 6000 ρξφλα .Υ.

Ο θσηνγξαθίεο ειήθζαλ χζηεξα αφ άδεα ηνπ Τνπξγείνπ Πνιηζκνχ ζεζπλεξγαζία κε ηνπο αξρανιφγνπο ηνπ Ααλαζάενπ Μνπζείνπ Βφινπ ξνοηνπο ννίνπο αεπχλνληα εξκέο επραξζηίεο.





67

Πεξιαλήα ζην δάζνο

Σο γέξο ειάο Κνξκνί ρνληξνί ζηξκκέλν Βαζαλζκέλν Πξνζσεία νξκνί φλνπ. Πγαίλσ ζ’ απηνχο έξρνληα ζε κέλα

Παξνπζίεο αζηέο ανπζίεο

ηξφο ρνξφο

Με νηάνπλ κε ρίια κάηα

Βιένπλ κέζα κνπ φ, η δελ γλσξίσ

Γίλνληα άεξν εγψ, Γίλνκα ην κδέλ. Πξφγνλν ζεο, νπ ηο ξψζαηε

έζαηε ην κεγάιν κπζηφ ηνπο…

Πνίκα ηο Ησάλλαο Σζάηζνπ


Δ.7. Η λενή ανδά ηξ ειάξ

Ο ασλφβεο ειέο, κε ηνπο ηεξάζηνπο μεξνχο νξκνχο, έγλαλ αηία λαιαζηεί έλαο κχνο ζη Νάμν, νπ εμγεί γαηί ειά έρε άληα μεξή αξδά.

Όηαλ ζηαπξψε ν Υξζηφο α αιψε ιίς ζηνλ φζκν, κάδζαλ ηαθχιια ησλ δέληξσλ, αφκ α ν βξάρν ζρίζηαλ ζηα δχν. Μφλν ειά

έκελε έηζ φσο ήηαλ, ρσξίο λα έζνπλ ηα θχιια ηο. Σα άιια δέληξαεξάρηαλ α ξψηζαλ γαηί. Κ εείλ ηνπο αάληζε: «Δζάο ζαο έζαλε ηαθχιια κα θχιια α μαλαάλεηε. Δκέλα δελ έζαλε ηα θχιια, κα ην μέξε αξδά κνπ». Γ’ απηφ α αξδά ηο ειάο είλα άληα μεξή.





68

Αξραία ειά ζηλ Αίγλα, θσηνγξαθία: Άξο Παχινο.

Αξραία ειά ζην Καβνχζ ηοΚξήηο, Φσηνγξαθία: Α. Πνπιένο

Σ’ απά ζνπ αιά η’ άλνμε όη ζνπ ιέω γξνίαηνπ Μεξακέινπ ν γειέο,είλα ηνπ ηόνπ ξνία.

Μεξακέιν = εαξρία ηνπ λνκνχΛαζίνπ Κξήηο.

Δξνδακίζαλ ν γ ειέο, ανύ ’λα έλα ακάξα είλα λα ην ραίξεζα, ην άε ληωο βιαζηάξ.

ε έιω αζνκαληάξεο, ειέο λα α’ ξαβδίω

αλ η’ έρω α ζκζαέο, ξάκα δελ ααληίω

Μαληλάδεο ηνπ Μράι Υνπξδά – Νζηά αφ ηλ Κξήη.





69

Δ.8.Δαναηή ζοκενγαζία με Οονακία ζε έμαηα ειάξ

Ααλάζνο Κσλζηαληίλνπ Ρνχκνο

Καγηήο ρνιή Σερλνινγίαο Γεσνλίαο

Σκήκα Φπηήο Παξαγσγήο

Α.Σ.Δ.Η.Θ

[email protected]

Σν Σκήκα Φπηήο Παξαγσγήο ηο ρνιήο Σερλνινγίαο Γεσνλίαο ηνπΑιεμάλδξενπ Σερλνινγνχ Δαδεπηνχ Ηδξχκαηνο ζπλεξγάεηα κε ηνΔξγαζηήξν Βνηερλνινγίαο α Ηνινγίαο ηνπ Παλεζηκίνπ ηο Γάιηαο ζεέκαηα νπ αθνξνχλ νιίεο ειάο α ζπλεξγαζία απηή δεμάγεηα ζηαιαίζα δκεξνχο ζπλεξγαζίαο γα εζηκνλά έκαηα νπ έρε πνγξαθείκεηαμχ ησλ αληίζηνρσλ Ηδξπκάησλ.

Ζ Γάιηα α Οδζζφο είλα φιεο ηο Οπξαλίαο ν ννίεοδκνπξγήαλ αφ Έιιλεο νιιά ρξφλα ξλ α είλα γλσζηέο γα ηο εείδξαζηξφηηεο ησλ Διιήλσλ. ηο φιεο απηέο ν Έιιλεο κεηέθεξαλδελδξχιια ειάο δαθφξσλ νιψλ αφ ηο δαίηεξεο αηξίδεο ηνπο. ηλκαξαίσλ ζηνξία ν νιίεο απηέο πέζηζαλ θπζή εινγή α

ξνζαξκφζαλ ζηο ρακιφηεξεο εξκνξαζίεο νπ εξαηνχλ ζηνβνξεφηεξν ζκείν ηο Μαχξο άιαζζαο ή ηνπ Δχμελνπ Πφληνπ.Ζ ξψλ νβεηή Έλσζ ζπγέληξσζε φιεο απηέο ηο ξνζαξκνζκέλεο εεί

ήδ νιίεο ζηνλ βνηαλφ ήν ηο Γάιηαο, φνπ δαηξνχληα αφκ, ηονιιαιαζίαζε α ηο έζηειε κε ζνφ ηλ αλάηπμ ηο ειαναιιέξγεαο ζεεξνρέο φσο Γεσξγία, Αξκελία, ην Αεξκατηάλ, ην Κξγζηάλ, Κξκαία, Βνπιγαξία α άιιεο. ηλ Βνπιγαξία εληνίζε ζπιινγή απηήνιψλ αφ ηνλ γξάθνληα ζηλ Κξέζλα.







70

Δ.9. ιαμόξ άνηξ ηξ Πειπκκήζο

Καηαγναγή ηπώκ αιιενγομέκςκ πιώκ ειάξ

Αφ ηπραή εξγαζία ηνπ Καιαληή Δπάγγεινπ, Σερλνιφγνπ Γεσνλίαο. Δζγηήο α εφηο αγηήο Κχξνο Ααλάζνο Ρνχκνο

Υαξηνγξάθζ νιώλ

Ζ αιιέξγεα ηο ειάο α αξαγσγή ειανιάδνπ ζηλ ΓεσγξαθήΠεξθέξεα Πειννλλήζνπ εσξείηα, ίζσο χξα γή εζνδήκαηνο, ηνπαγξνηνχ ιπζκνχ ζηνπο εξζζφηεξνπο λνκνχο.

χκθσλα κε ηα ζηνρεία ηνπ ΟΠΔΚΔΠΔ, νξγαλζκφο ν ννίνο δαρεξίεηα ην

αεζηψο ησλ νλνηψλ εδνηήζεσλ ζηλ αιιέξγεα ηο ειάο, εφλα ηοαιιέξγεαο ζηλ εξθέξεα ηο Πειννλλήζνπ, αξνπζάεηα ζηνλαφινπν ίλαα.

ΝΟΜΟ

ΑΡΗΘΜΟΔΝΡΧΝ

ΤΝΟΛΗΚΟΑΡΗΘΜΟ ΔΝΡΧΝΔ ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΖΖΛΗΚΗΑ ( ΥΧΡΗ

ΝΔΔ ΦΤΣΔΤΔΗ)

ΤΝΟΛΗΚΖ ΔΚΣΑΖΖΛΧΘΔΝΣΧΝΔΝΡΧΝ

Δ ha ( εηάξα)

ΤΝΟΛΟΠΑΡΑΓΧΓΖΔΛΑΗΟΛΑΟΤ

Δ ΣΟΝΟΤ

ΑΡΓΟΛΗΑ 4.230.210 4.049.949 37.703,76 9.244,0

ΑΡΚΑΗΑ 2.676.389 2.850.669 31.268 2.824,4

ΑΥΑΨΑ 3.573.541 4.430.187 21.261 11.488,1

ΖΛΔΗΑ 7.834.080 7.230.202 48.062 17.623

ΚΟΡΗΝΘΗΑ 3.729.682 3.501.790 28.196 9.419,3

ΜΔΖΝΗΑ 13.396.145 12.746.954 92.696 16.221

ΛΑΚΧΝΗΑ 15.174.344 15.124.218 93.003 51.574

ΤΝΟΛΟ 50.614.391 49.933.969 352.189.76 118.393,8

(γή ΟΠΔΚΔΠΔ 2005) αζηψλεηα ζχκθσλα α κε ηνλ αξαάλσ ίλαα σο ν χξεοειαννκέο εξνρέο είλα πξίσο ν λνκφο Λασλίαο α Μεζζλίαο, αένληα α ν αφινπν λνκνί. Ο πξφηεξεο νιίεο ειάο νπ αιιεξγνχληα ζηλ ΠεξθέξεαΠειννλλήζνπ γα αξαγσγή ειανιάδνπ, α ν ννίεο α αξνπζαζηνχλαλαιπηά αξαάησ είλα:

1. Κνξσλέτ

2. Κνξέτ

3. Παηξλά ή Λαδνιά

4. Μεγαξείη

5.

Καιακψλ ( γα εηξαέα ρξήζ)





71

Δηφο ησλ αξαάλσ νιψλ, νπ είλα επξχηαηα δαδεδνκέλεο ζε φινποηνπο λνκνχο, εληνίνληα α άιιεο νιίεο ειάο ηνά ζε άε λνκφ, νννίεο α απηέο α αλαθεξνχλ ζη ζπλέρεα.

Έλα άιιν ζηνρείν νπ α ξέε λα ζκεσεί, είλα αηαγξαθή ησλειανδέληξσλ νπ άαλ α ηο αηαζηξνθέο πξαγέο ην αιναίξ ηνπ2007, ζηλ Πεινφλλζν, ζχκθσλα κε ηα ζηνρεία ηο ΠΑΔΓΔ. ηνλ αξαάησ ίλαα αξνπζάνληα ν αξκφο α ν νιίεο ησλ δέλδξσλνπ αηαζηξάθαλ.

Ζιεία Μεζζλία Λασλία Αξαδία ΤΝΟΛΟ

χλνιν ακέλσλδέλδξσλ

2.500.000 350.000 312.000 230.000 3.392.000

Αξκφο δέλδξσλ

γα

εαλαθχηεπζ

900.000 130.000 120.000 90.000 1.300.000*

Κνξσλέτ 750.000 70.000 70.000 10.000 900.000

Μαζηνεδήο 115.000 45.000 20.000 70.000 250.000

Καιακψλ 50.000 30.000 20.000 100.000

Μαπξειά 20.000

(Μνπξηνιά)

20.000

Αγνπξνκαλά 10.000 5000 15.000 30.000

*Δηίκζ γα ηνλ αξκφ ησλ δελδξπιιίσλ φισλ ησλ νιψλ (Κνξσλέτ,

Μαζηνεδήο, Καιακψλ, Μαπξειά (Μνπξηνιά) α Αγνπξνκαλά) ξνο

εαλαθχηεπζ





72

ηλ ζπλέρεα α αξνπζαζηνχλ, ν νιίεο ειάο χξεο α ηνέο νπαιιεξγνχληα ζη Πεινφλλζν.

Κπξόηεξεο αιιεξγνπκέλεο νιίεο ειάο

ΛΑΟΛΙΑ ή ΠΑΣΡΙΝΙΑ(olea europaea mastoides ή microphylla)

Ολνκάεηα α Λαλνιά ςιή, Λαλνιά ρνληξή, Νηφα, Κνπξειά,Κνπξηειά, α Κνπηζνπξειά. Πνιία κξφαξ. Καιιεξγείηα ζηλ Αραΐα, ζηλ εξνρή ηο Αγαιείαοπξίσο, ζε έηαζ κέρξ α 95 %, κε ηλ νλνκαζία Νηφα ή Λαδνιά, ζηλΚνξλία ζε πςφκεηξν 400 – 600 κ., κε ηλ νλνκαζία Παηξλά, ζη Ναπαηία

κε ην φλνκα Λαλνιά ρνληξή, α Λαλνιά ςιή, α ζη Λασλία κε ην φλνκαΚνπξειά ή Κνπηζνπξειά. Πνιία επαίζη ζηνλ αγεηφ α αλεηή ζηλ μξαζία.

ΜΔΓΑΡΔΙΣΙΚΗ (Olea europaea var. argentata )

Πνιία κεζφαξ α διήορξήζο. Λέγεηα α Πεξαρσξίηζη Βνσηία, Υνλδξνιά ζηλΑίγλα, Λαδνιά ζηλ Κπλνπξία. Πεξζζφηεξν δαδεδνκέλ είλαζηλ Αηηή, ζη Βνσηία, ζηοεξνρέο Μεγάξσλ α Θήβαο,

ζηλ Αξγνιίδα κε ην φλνκαΛαδνιά, ζηο κνξελέο εξνρέοηο Κνξλίαο, α ζηλ Αγαιείακε ην φλνκα Βσβνδίη. Δίλα κέηξα αλεηή νιία

ζηλ μξαζία, α ρξεάεηα ιίγεο ψξεο ρακιψλ εξκνξαζψλ, γα λαδαθνξννήζε αλνθφξνπο νθαικνχο.

ΚΟΘΡΔΪΚΗ ή ΜΑΝΑΚΙ (Olea europaea var. minor rotunda)

Λέγεηα α Μαλά, Μαλανειά, Γιπνκάλαν, Γιπνκαλνιά, αΚνξλαή. Πνιία κεζφαξ διήο ρξήζο. Καιιεξγείηα ζε φι ζρεδφλ ηλΠεινφλλζν αψο είζο ζηλ Φψηδα α ζηλ Φσίδα.





73

ΚΟΡΩΝΔΪΚΗ (Olea europaea ή microcarpa alba )

Μξφαξ νιία. Δίλα γλσζηή α ζαλ ινιά, Κξηά, Λαλνιά,Κνξάλ.

Σν φλνκά ηο ην ήξε κάιινλ α ηλ εξνρή ηο Κνξψλο, α φνπ δαδφεα ηνπο Δλεηνχο, ζε άιια κέξ ηο ρψξαο. Δίλα δαδεδνκέλ ζηλ Κξήη ( Λαζί, Ζξάιεν), ηλ Πεινφλλζν ( Αραΐα,Μεζζλία, Λασλία), Αησινααξλαλία, Εάπλν, Κεθαιιλία.Θεσξείηα κα α ηο αιχηεξεο νιίεο γα αξαγσγή ιαδνχ. Δίλα νιχαξαγσγή, α έρε ξνζαξκνζηεί ζηο μξνεξκέο ζπλήεο νπεξαηνχλ ζηλ ρψξα. Σν δέλδξν ανηά χςνο σο 15 κέηξα, α δάκεηξνφκο 8 – 10 κέηξα.

Φσηνγξαθία: Άξο Παύινο

ΚΑΛΑΜΩΝ (Olea europaea var. ceraticarpa)

Πνιία διήο ρξήζο. Καιιεξγείηα ζρεδφλ ζε νιφιξ ηλ ρψξα.

Δίλα γλσζηή α ζαλ Αεηνλπρνιά, Καιακαηαλή, Κνξανιά, Σζγέι,Υαξανειά. ηλ Πεινφλλζν, αιιεξγείηα πξίσο ζηνπο Ννκνχο Λασλίαο, αΜεζζλίαο





74

Πνιίεο ηννύ ραξαηήξα

ηλ Πεινφλλζν, εηφο α ηο νιίεο ειάο νπ αλαθέξαλ, α

ανηεινχλ ηο χξεο αιιεξγνχκελεο νιίεο, ζε άε λνκφ εληνίνληα ανιίεο ν ννίεο είλα ηννχ ραξαηήξα, διαδή αιιεξγνχληα ζε άναγεσγξαθά δακεξίζκαηα ηνπ άε λνκνχ, α θέξνπλ νλνκαζίεο ν ννίεοέρνπλ ανδνεί, α ηνπο αξαγσγνχο ησλ ζπγεξκέλσλ απηψλ εξνρψλ ζηνάε λνκφ.

Ο ηνέο νιίεο ν ννίεο εληνίζηαλ ζηλ Πεξθέξεα Πειννλλήζνπ,α αφ ηο εξζζφηεξεο αφ απηέο έρε ζπιιερεί νιιαιαζαζηφ πιφ, αέρε ανζηαιεί ζην ΑΣΔΗΘ, είλα ν αφινπεο:

ΝΟΜΟ – ΠΔΡΙΟΥΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ Κνξλίαο – εξνρή Πηζά Ξπινάζηξνπ Πηζαδψη Λαδνιά

Αξγνιίδαο – εξνρή Λπγνπξνχ ,Κξαλδίνπ

Αγνπξνκαλά

Αξαδίαο – εξνρή Γνξηπλίαο

εξνρή ΜεγαιφνιοΥσξνιά ή ΥσξατηΑλνιά

Ζιείαο – εξνρή Πλείαο – Εαράξσο Μαηνιά

Αραΐαο – εξνρή Αγαιείαο ΜφνιαΜεζζλίαο – εξνρή Ππιίαο

εξνρή Σξθπιίαοεξνρή Μάλο

Μαπξνιά

Σξαγνιά

Κνξσλέτ ςιή «Μνλά»

Λασλίαο – εξνρή Μπζηξάεξνρή νχξαο –Κεθαιά –Γεξά εξνρή Βιαρψη –άιαο

εξνρή Νεαφιεσο – Δδαχξνπ Λκξάο

Αλνιά

Ακκνιά

Καφξν

Κνλέι ή Κνλνιά

Κνπηζνπξνιά

Μινιά ή Μειηαλανιά

κεξηνιά ή Μνπξηνιά

Αλνιά

Aζξνιά





75

Δ. 10. Πιίεξ ειάξ Πακειιαδά

Πνιία Άιια νλόκαηα Κύξεο εξνρέοαιιέξγεαο

Δηξαέεο

Κνλζεξβνιά Ακθίζζο, Άξηαο,Βνιψη, ΥνλδξνιάΥαιδήο

Κεληξή α πηήΔιιάδα, Υαιδή.

Καιακψλ Καιακαηαλή,Αεηνλπρά, Κνξανιά

Πεινφλλζνο, Κξήη,. Διιάδα.

Λαδνιέο

Κνξσλέ Λαλνιά, ινιά,Λαδνιά, Κξηά

Πεινφλλζνο, Κξήη, Νζά Ηνλίνπ.

Λαλνιά Κεξχξαο νπβινιά, Κνξθνιά,Πξεβεάλα, αθλφθπιι

Κέξπξα, Παμνί,Κεθαιινλά, Εάπλνο,Παξάια Ζείξνπ.

Κνπηζνπξειά Παηξλή, ΠαηξλάΛαδνιά, Λαλνιά

Πεινφλλζνο, Ναχαηνο.

Μαζηνεδήο Σζνπλάη, Μαζηνιά,Μνπξαηνιά

Πεινφλλζνο, Κξήη.

ιήο ρξήζο

Μεγαξίη Πεξαρσξίη,Βνδνδίη, ΥνλδξνιάΑίγλαο

Αηηήο Βνσηίαο,Κπλνπξίαο.

Κνινβή Μπηιλά, Βαιαλνιά Λέζβνο, Υίνο.

Κνξέ Μαλά, Μαλανιά,Κνξλαή ειθνί, Άκθζζα,Σξνλία, Κπλνπξία. Θξνπκνιά Θαζίη, Υνλδξνιά

Δπβνίαο

Νζά Αγαίνπ, Αηηή,Δχβνα.

Πγή: «Ο ΠΟΛΗΣΗΜΟ ΣΖ ΔΛΗΑ - ΣΟ ΔΛΑΗΟΛΑΟ», ΝΗΚΟ ΚΑΗΜΑΡΗΑ ΗΛΑΚΖ-ΖΛΗΑ ΚΑΣΑΝΑ, ΔΚΟΔΗ ΚΑΡΜΑΝΧΡ.





76

Δ.11. Ρέα Λαςκίαξ 1935-1945

Ησάλλα-Μαξία Γανπκά

αο γξάθσ άνεο ιξνθνξίεο νπ έρσ αφ ηλ κηέξα κνπ, ΠαξαζεπήΓανπκά, ζήκεξα 77 εηψλ. Ο αηέξαο ηο Άγγεινο ηαπξφνπινο ήΑλαγλψζηο, έκελε ζηλ Ρρέα Λασλίαο α είρε δφ ηνπ ειανηξβείν. Όιαφζα ινφλ αλαθέξσ είλα κεηαμχ 1935 α 1945.

Δείλα ινφλ ηα ρξφλα ν αγξφηεο καεχαλε ηο ειέο α ηο κεηέθεξαλ ζηνειανηξβείν. Δεί ηο ηννεηνχζαλ ζηλ ανή ηνπ ειανηξβείνπ κέζα ζεηζάξνπο, νπ ήηαλ μχιλα ηεξάζηα βψηα. Έξρλαλ α ρνληξφ αιάη γα λακ ραιάζνπλ ν ειέο, ηα νπκά δε αφ ηο ειέο έβγαλαλ αφ ηα αλνίγκαηα νπζρκάηαλ ν μχιλεο ηάβιεο νπ ήηαλ αηαζεπαζκέλν ν ηζάξν. Μφιογέκαλ ν ηζάξν εθψλααλ ηνλ λννχξ - έβγαλαλ ζηλ ιαηεία ηνπ ρσξνχ

α ηνλ εθψλααλ κε ην «ρσλί» α εξρφηαλ εείλνο λα εβιέε ηλ εμαγσγήηνπ ιαδνχ ηνπ. ηα ειανηξβεία εξγάνληαλ ν «αεηάλνο», νπ είρε ηνειανηξβείν, α ηέζζεξο εξγάηεο. Ο έλαο αφ ηνπο ηέζζεξο ήηαλ ν δνηήηοησλ δχν αιφγσλ νπ έζεξλαλ ηα ιάξα ηνπ ειανηξβείνπ α ν άιιν ηξεοήηαλ ν εξγάηεο γα ηλ εμαγσγή ηνπ ιαδνχ, ρεξίνληαλ διαδή ηα δάθνξα«εξγαιεία».

Βάαλε ηο ειέο ζηα ιάξα, έθεξλε γχξσ ην άινγν ηο έηξεο α εείλεο

έισλαλ ηο ειέο κέρξ νπ γλφληνπζαλ ζρεδφλ νιηφο. Έξρλαλ ηνλ νιηφ ζεκα κεγάι γνχξλα α αθνχ ηνλ ζπγέληξσλαλ φινλ εεί, ηνλ ηννεηνχζαλ ζεηζαληήιεο ηνπ αξγαιενχ, πθαζκέλεο κε γίδλν καιιί, α ηο έβααλ άλσ ζηλκαιάληξα ηνπ ειανηξβείνπ. Ο ηξεο εξγάηεο γχξαλ ηλ καιάληξα αεείλ κε ηλ ζεξά ηο έζηπβε ηνλ νιηφ αφ ηο ειέο. Πνιχ αιαφηεξα είραλμχιλεο καλέιεο, νπ έαλαλ άι ηλ ίδα δνπιεά. ηχβνληαο ηνλ νιηφ,έβγαλε ην ιάδ νπ έεθηε κέζα ζην «ιπκί», ηέινο έξρλαλ απηφ λεξφ άλσαφ ηα ηζαληήια α ζπλέραλ λα ζηχβνπλ. Άθλαλ ιίγν ην ιάδ λαμενπξαζηεί α λα αλέβε άλσ (ην λεξφ έκελε άησ), α κάεπαλ ην ιάδ ηνπ

λννχξ. Κξαηνχζαλ κία κφηζα (2-3 νάδεο ρσξνχζε κφηζα) ιάδ δψξνγα ηνλ αεηάλν νπ είρε ην ειανηξβείν.

Μεηά άδεααλ αφ ηα ηζαληήια ηνλ πξήλα, ην ινφ α ην έζηειλαλ κεηα αξάβα ζηνλ Πεξαά. Δεί ην έαξλαλ κεγάια εξγνζηάζα ζασλννίαογα λα ην κεηαηξέςνπλ ζε ζανχλ .ι. Όηαλ έβγαλε δε ην ξψην ιάδ, «αεηάλζζα» έθεξλε πκσηφ ςσκί, νκκέλν ζε ηεξάζηεο θέηεο ααςαιζκέλεο ζηα άξβνπλα, ηο βνχηαγαλ κέζα ζην ιπκί, έξρλαλ ξίγαλ ακαί κε ξαζί ήηαλ φ,η αιχηεξν γα ηνπο εξγάηεο, ηνλ λννχξ, ηνποεξαζηνχο, ηα αδά α φζσλ ηχραλε λα εξάζνπλ αφ ην ειανηξβείν.





77

Δ.12. Φοηπνζηαζία ζηκ βιγή αιιένγεα ηξ ειάξ

Καξλώκαηα

Ζ βαηξίσζ απηή εκθαλίεηα, φηαλ βξέρε νιχ ή φηαλ νηίεηα ην δέληξν πεξβνιά, ζε ξχεο ζπλήεο εξβάιινληνο (ρεκψλαο). - Κιάδεκα κε αθαίξεζ ξνζβεβικέλσλ ιαδψλ ην αιναίξ.- Πξνιηή εέκβαζ κε ραινχρα ην ρεκψλα, φηαλ πάξρνπλ επλντέοζπλήεο ξνζβνιήο.

Κπινόλν

Έλαο κχηαο, νπ ξναιεί πιέο ζηα θχιια. Όηαλ πάξρε κεγάιξνζβνιή ξναιεί θπιιφησζ. Ζ αηίεο είλα πςιή πγξαζία α αφοαεξζκφο ηνπ ειαψλα. - Δκεικέλν ιάδεκα κε ζνφ ηνλ αιφ αεξζκφ ηνπ ειαψλα.

- Δέκβαζ ηνλ Οηψβξν/Ννέκβξν α λσξίο ηλ άλνμ κε βνξδγάιεννιηφ.

Γιννζόξν

Μχηαο, νπ ξνζβάιιε ηνλ αξφ α ξναιεί βανπισκέλεο ιίδεο,κνπκννίζ α αξφησζ. Ζ αλεβαζκέλ πγξαζία ην θλφσξν επλνείηλ αλάηπμ. - Δέκβαζ κε βνξδγάιεν νιηφ (1%) ηνλ εηέκβξν άλ ρξεάεηα μαλάηνλ Οηψβξν.

ΠπξλνηξήηοΤάξρνπλ ηξεο γελέο ην ρξφλν, θπιιφβα, αλφβα α αξφβα. Εκάξναιεί ζπλήσο κφλν αξφβα (αξφησζ), αιιά εεδήαληκεησίεηα δχζνια (κεγάι δάξεα ηήζο), αηανιεκείηα αηάξνηίκζ αλφβα γελά. - 1 αγίδα αξανινχζο (πάξρνπλ αφ δάθνξεο εηαξίεο) ζηα 150-300

δέληξα.- εαζκφο άιπςο κε Βάιν Θνπξγγίαο 3-5 κέξεο κεηά ην κέγζην αξκφζπιιήςεσλ ζηο αγίδεο (αλφβα γελά) ή ζηλ εκθάλζ ηνπ ξψηνπ άλνπο.

- Όηαλ ρξεάεηα, εαλεικκέλν ςεαζκνί κε Βάιν Θνπξγγίαο ηναιναίξ ζηλ εκθάλζ ηο αξφβαο γελάο.





78

άνοΜχγα, νπ ελανέηε ηα απγά ηο ζηνλ αξφ, νπ ηξπέηα αφ ην ζνπιή.Ζ κά αθνξά εξζζφηεξν ηλ νφηηα ηνπ ηεινχ ξντφληνο νρ ηλ

νζφηηα. Τάξρνπλ νιιέο γελέο άε ρξφλν, αλάινγα κε ηο αξέοζπλήεο. - Παξανινχζ ηο αλάηπμο ηνπ ιπζκνχ κε αγίδεο αξανινχζο

(.ρ. ηχνπ Mac Phail κε 3-4% εή ακκσλία ή άιια ακκσλαά άιαηα,κειάζα 2-4%, αγίδεο αξανινχζο κε νξκφλεο .α.).- Μαή αγίδεπζ (1 αγίδα ζηα 1-2 δέληξα αφ ηο αξρέο ηνπ αιναξνχ,φηαλ ζρκαηίεηα ν λένο αξφο), ζπλήσο αφ ηνλ Ηνχιν α κεηά. Τάξρνπλδάθνξν ηχν αγίδσλ ζην εκφξν. Παγίδεο κνξνχλ λα αηαζεπαζηνχλ ααφ ηνλ αξαγσγφ (αφ ιαζηά κνπάια λεξνχ). Με δνκέο ξέε λα

βξεεί ν αηάιιι γα ην ζπγεξκέλν ηήκα. Κξέκνληα ζη ζά α ζε χςνο άλσ ησλ 2 κέηξσλ ζε κεγάια δέληξα. - άξεα δξάζο ησλ αγίδσλ εξίνπ 3 κήλεο. Υξεάεηα αξανινχζιπζκψλ (κε αγίδεο αξανινχζο άε 5 κέξεο α κία αγίδα ζηα 500-

1000 δέληξα). Όηαλ απμάλεηα ν αξκφο λα γίλεηα αληαηάζηαζ ησλ αγίδσλ.

- Παγίδεο ρξεάνληα α ζηα γεηνλά ηήκαηα (εμσηεξέο ζεξέο δέληξσλ)α γα λα αξεκνδζηεί λα καεχνληα ηα έληνκα ζην ηήκα κε ηο αγίδεο.

- Δλαιιαηά δνισκαηνί ςεαζκνί κε θπηά εληνκνηφλα (ξνηελφλ,θπζή πξεξίλ).

Παξιαηόξα α Λεάλν - Καλά

Πξφεηα γα έληνκα, νπ εξίλνπλ έλα κειίηησκα ζην ννίν αλαηχζζνληακχηεο. - ηήξμ σθέικσλ α ννινγήο ζνξξνίαο ζηνλ ειαψλα (ξνζνρή κεςεάζκαηα, θπηνθξάηεο, ισξίδεο κε πςιά ρφξηα, ζνξά δάθνξσλ ρφξησλ,ρισξή ιίαλζ).- έαζκα κε γαιαηννήζκα νξπηέιαα ή αξαθλέιαα (ρσξίο άιιαεληνκνηφλα!) - ξνζνρή ζηα σθέικα, γ' απηφ εεκβάζεο αηά ξνηίκζ ην

ρεκψλα.- έαζκα γα αλά κε βνξδγάιεν νιηφ 1% ή εαζβέζην, ξνιηέοεεκβάζεο, νπ κεψλνπλ ηλ πγξαζία α βειηψλνπλ ηνλ αεξζκφ ζηνλειαψλα (.ρ. ιάδεκα).

ΚΔΤΑΜΑΣΑ

Γαιαόεηξα: αιχνπκε 1/2 νπηαιά ηο ζνχαο ζε δέα ιίηξα λεξφ.

Βνξδγάιενο νιηόο: αιχνπκε 1 νπηαιά ηο ζνχαο γαιαφεηξα ζε δέαιίηξα λεξφ, ξνζέηνπκε δχν νπηαιέο ηο ζνχαο αζβέζη ζβζκέλν.





79

Βάιινο νπξγγίαο: (κε δάθνξα νλφκαηα ζεπαζκάησλ αλάινγα κε ηλεηαξία). Υξζκννείηα κε 1% άραξ (= 10 γξ./ι.). Πξνζνρή ! Σν ζεχαζκαέρε εξνξζκέλ δάξεα σήο (βι. ζπζεπαζία)!

Σν αξαάλσ είκελν καο ην έζηειαλ αφ ην γξαθείν ηο ΖΧ ζηλΑιεμαλδξνχνι

Γα εξζζφηεξεο ιξνθνξίεο ζρεηά κε η βνινγή αιιέξγεα κνξείηε λα αεππλείηε ακεξλψο, 9:00-13:00 ζην γξαθείν ηο ΖΧ ζηλΑιεμ/νι, Δπκφινπ 1 (εάλσ αφ ηλ Σξάεα Πεξαψο)Σι: 2551023389 Fax: 2551036989, ή ζηνπο Γεσφλνπο ειεγηέο ηο ΖΧ ζηλ

Θξά:Δπδνμία Δκβνιάδνπ: 6937077602, Αγγειφνπινο Γεψξγνο: 6932765813

«ηκ άκνςπ πο είκα ώκ εογεκέξ α από η εό ημμέκ

[δόε] ανζμέκ ελαίνεη ηνθή, ρςμί, ναζί α ιάδ. Σ ρςμί γα

κα ζηνίε α κα δοκαμώκε ηκ ανδά, η ναζί γα κα εοθναίκε ηκ

ροή α η ιάδ γα κα εοανζηεί η ζώμα, η πί εναπεύεηα α

απαιύκεηα από ηκ επίπκ ζιναγςγία».





80

Δ.13. ηκ Ιππνάη

ηνλ Ηνξάηεν Κψδα ζπλαληψληα εξζζφηεξεο αφ εμήληα

θαξκαεπηέο ρξήζεο ηνπ ειαφιαδνπ, κε πξφηαη η ρξήζ αηά ησλδεξκαηψλ αήζεσλ, αιιά α σο αληζπιιηφ κέζν. Μάιζηα γίλεηαζαθήο δαρσξζκφο ηνπ ειαφιαδνπ, ην ννίν, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ζίην α ηνλνίλν, ανηειεί η βάζ ηο νξαηήο δαηηήο αφ άιια έιαα, φσο ηνπζρίλνπ, ηο ξακπγδαιάο α ηο βειαλδάο.

Δ.14. Δενεύκζ ηςκ πακώκ ακηανκώκ δηήηςκ εοιζμάηςκ

από ανπύξ ειάξ ζε δαθνεηύξ ηύποξ κεπιαζώκ.

Σάλα Μαξννχινπ

δάησξ Βνινγψλ εζηκψλ

[email protected]

Πεξίις ηνπ εξεπληνχ ξσηνφιινπ νπ δεμάγεηε ζην εξγαζηήξνΜνξαήο Βνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Φπηήο Παξαγσγήο ηνπ ΑΣΔΗΘ κε έκα: «εξεχλζ ησλ αλψλ αληαξλψλ δνηήησλ ερπιζκάησλ αφαξνχο ειάο ζε δαθνξεηνχο ηχνπο λενιαζψλ»

Ζ δεξεχλζ ησλ εδξάζεσλ ελεξγψλ ζπζηαηψλ θπηήο ξνεχιεπζο κεαληαξλέο δφηηεο ανηειεί έλα ζκαληφ εδίν ηο ζχγρξνλοβνταηξήο έξεπλαο. η δελή ββινγξαθία αλαθέξνληα ιψξαεδκνινγψλ δεδνκέλσλ ηα ννία ζπλδένπλ η ζπρλή αηαλάισζ αξψλειάο κε κεσκέλν ίλδπλν αλάηπμο αξίλνπ α ηα ννία ελζρχνληα αφανηειέζκαηα κειεηψλ ζε σνχο νξγαλζκνχο.

Σα θπζά ηξηεξελνεδή (triterpenoids) βξίζνληα ζηνλ αξφ ηο ειάοOlea europeae α ηνλ ξνζηαηεχνπλ αφ έληνκα α κξνβανχο αξάγνληεο.Σν καζιλφ νμχ ανηειεί ην χξν ζπζηαηφ ηο ξνζηαηεπηήο ξψδνποεάιπςο ησλ αξψλ ειάο ηο Olea europeae. Μειέηεο αλαθέξνπλ ηλαληνμεδσηή αλφηηα ηνπ καζιλνχ νμέσο ελψ ξφζθαηεο έξεπλεοαεάιπςαλ ηο αληαξλέο ηνπ δφηηεο. Ζ ξνζή ηνπ ζε χηηαξααξλψκαηνο ηνπ αρέσο εληέξνπ ζηακάηζε ηνλ νιιαιαζαζκφ ηνπο α ηανδήγζε ζε πηηαξφ άλαην.

Σν εξεπληφ έξγν νπ ενλείηε ζηνρεχε, α) λα ανξίζε ηο κεηαβνιέο ηοπηηαξήο αχμζο α ηνχ ανησηνχ πηηαξνχ αλάηνπ ησλ αξλψλπηηάξσλ πφ ηλ είδξαζ ερπιζκάησλ αφ αξνχο ειάο, β) λα







81

ξνζδνξίζε ηνλ ηχν πηηαξνχ αλάηνπ ζηνλ ννίν ηπρφλ πφεληα ηααξλά χηηαξα πφ ηλ είδξαζ ερπιζκάησλ αφ αξνχο ειάο α γ) λαδεξεπλήζε ηπρφλ δαθνξεηέο ανξίζεο ζηα ξναλαθεξέληα ερπιίζκαηα

κεηαμχ δαθνξεηψλ λενιαζψλ. Ζ αηαλφζ απηψλ ησλ δξάζεσλ α κνξνχζε λα αμννεί εξαηέξσ

ψζηε λα ανηειέζε αληείκελν ιλήο έξεπλαο ζρεηά κε η εξαεπηήρξήζ ερπιζκάησλ αφ αξνχο ειάο ζηλ νγνινγία.

Δ.15. Σ ειαόιαδ ςξ οιό αανζμύ…

Χο κέζνλ αιισζκνχ ην ειαφιαδν είλα γλσζηφ αφ ηο λαίδεο ηοΓξακκήο Β΄ Γξαθήο. Σν ιάδ νπ ξννξφηαλ γα ηλ αηνκή ααξφηηαήηαλ αιήο νφηηαο α ζπρλά αξσκαηζκέλν κε βφηαλα α αξσκαηά θπηά.ε ενρέο νπ δελ πήξραλ νχηε ζανχλα νχηε άιια πιά ααξζκνχ α

ζσκαηήο πγελήο, ην ιάδ θαίλεηα λαδαδξακαηίε α ζ’ απηφλ ηνλ ηνκέαξσηεχνληα ξφιν, ηφζν νπ ήηαλ αδχλαηνλζε άνα ννγέλεα λα εβψζε αλ δελείρε η δπλαηφηηα είηε λα αξάγε είηε λαξνκεχεηα ζκαληέο νζφηηεο

ειανιάδνπ. Ζ δαδαζία ααξζκνχ α εξνίζοηνπ ζψκαηνο κε ειαφιαδν ανινπνχζε καζπγεξκέλ ξαηή. Πξψηα έξρλαλ ζηνζψκα ιάδ κε έλα εδφ αγγείν νπ ηνέιεγαλ αξχβαιιν, ζη ζπλέρεα ην άιεθαλ,ην έηξβαλ α κεηά ρξζκνννχζαλ έλαεδφ εξγαιείν νπ ην αναινχζαλζηιεγγίδα, γα λα βγάινπλ ηο αααξζίεο. Ζ

ζηιεγγίδα ήηαλ άη ζαλ μχζηξα «μπζηξί δ’νπ αέμενλ ην έιανλ κεηά ηνπ νλνξηνχαφ ηνπο δέξκαηνο ή ελ ησ ινπηξψ ή κεηάηαο ελ η αιαίζηξα αζήζεο»

Κααξζκόο αιηή κε ιάδ α «ζηιεγγίδα»






82

Δ.16. Ο βνώζμεξ ειέξ από ηκ αναόηηα ςξ ζήμενα

Ο Αληθάλο αηαηάζζε ηο ειέο αλάκεζα ζηα αξηχκαηα, ελψ ηορξζκνννχζαλ επξέσο σο νξεηά, φσο καο ιξνθνξεί ν Αήλανο,αξαέκε κάιζηα ζηνλ Αξζηνθάλ γα λα δαξίλε ηνπο ηχνπο ησλβξσζίκσλ ειαψλ ηο ενρήο: Σ ξνηκάο, γέξν, ηο ώξκεο (ζηαθδαζκέλεο) εηαίξεο, ή ηο αξέλεο αικάδεο,

νπ είλα ζαλ ζθρηέο ειέο;

Ο κεγάινο σκφο ηο αξραφηηαο αξνκνάε ηο «δξπεηείο» ειέο κεζηεκέλεο εηαίξεο (ν δξπεηείο ή ξνχκεο ή ζηαθδνιέο είλα αξσκέλεο ακαεχνληα ψξκεο, άξα πκίνπλ γεξαζκέλεο εηαίξεο!) Ο «πνάξελν

αικάδεο» είλα εείλεο νπ καεχνληα ξλ σξκάζνπλ, μεξίνληα ααξακέλνπλ ζηιλέο, ρσξίο αξσκέλ ζάξα α ζθρηέο, ζαλ … ηο λεαξέονέιεο!

Ο «Θιαζηέο» ειέο

Δίλα ν ζκεξλέο ηζαζηέο ή ζαζηέο ειέο. ηα βπαληλά ρξφλα ρηπνχζαλ ηο ξάζλεο ειέο κε μχιλν εξγαιείν αέζαγαλ η ζάξα ηνπο. Ακέζσο κεηά ηο ηννεηνχζαλ γα ιίγ ψξα ζε εζηφ

λεξφ α ηο ζηξάγγαλ αιά ζε νθίλα, φνπ ξφζεηαλ ρνληξφ αιάη. ηζπλέρεα ηο κεηέθεξαλ ζε ήιλα δνρεία, ζπκιήξσλαλ άικ α ηο ζθξάγαλκε ισλάξα κάξανπ γα λα ανηήζνπλ δαίηεξ νζκή α γεχζ.

Θιαζηέο ρωξίο νπνύηζα

Δηφο αφ ηνλ αξαάλσ ηξφν αξαζεπήο ηζαζηψλ ειαψλ, πήξρε άιινο: Έβγααλ ηα νπνχηζα, ηο αζάιαλ κε αιάη, χκλν α κάξαν.Σο ζπληξνχζαλ ζε δνρεία κε κνχζην.

Ο «νιπκβάδεο»

Διέο νπ δαηξνχληαλ πξίσο κέζα ζε ιάδ. Γελά, φκσο, πήξρε ζχγρπζ

γα ην νέο ειέο νλνκάνληαλ νιπκάδεο, αθνχ ν ν ζπλήεο ηξφναξαζεπήο ηο βξψζκο ειάο είραλ σο νλφ ζηνρείν η δαηήξζ κέζα ζειάδ ή ζε άικ, ή άικ α μχδ, ή άικ, μχδ α ιάδ… Πν ζπρλά ηοκέξδεπαλ κε ηο αικάδεο (ηο δαηξκέλεο ζηλ άικ)

Ο νιπκβάδεο ρξζκννήαλ αφκ α ζε αηξέο ζπληαγέο. Ζνλνκαζία εβψλε αφκ α ζήκεξα ζε νιιέο ειιλέο εξνρέο.





83

ηλ Κξήη ηο ιέλε νιπκάδεο:«αιιά ’ρσ ηζ ζαζηέο ειέο αφ ηζ νιπκάδεοΚαιιά ’ρσ δέα νειέο αξά ζαξάληα γξάδεο»

αηπξή καληλάδα

Ο «αικάδεο»

Ήηαλ ζπληξκέλεο ανιεζηά κέζα ζε άικ. χκθσλα κε ηνλ Έξκν,φιν έβααλ κάξαν κέζα ζηο αικάδεο, ξνθαλψο γα λα ελζρχζνπλ η γεχζηνπο.

Διέο ζε νμύκει

Πνιχ ελδαθέξνπζα κένδνο, νπ θαίλεηα λα αλαηχρε αηά ηαειιλζηά ή ηα ξσκατά ρξφλα. αζψε ζη ζπιινγή ησλ «Γεσνλψλ»νπ ζπγέληξσζε ν Καζζαλφο Βάζζνο ζηα ρξφλα ηνπ ΒπαληλνχΑπηνξάηνξα Κσλζηαληίλνπ ηνπ Πνξθπξνγέλληνπ.

Ζ δαδαζία εεμεξγαζίαο ήηαλ αιή: Μάεπαλ κεγάιεο καχξεο α ψξκεοειέο, ηο έιελαλ κε ξχν λεξφ α ηο άισλαλ ζε εδέο αιακσηέο γακεξέο κέξεο. η ζπλέρεα ηο κεηέθεξαλ ζε ζάθ, ηο εξέρπλαλ κε ιάδ,είαζαλ αιάη (ζε ελλά κέξ ειαψλ έβααλ έλα κέξνο αιαηνχ) α ηο

αλαάηεπαλ ααιά κε ηα ρέξα γα λα κ ζάζνπλ. Σέινο, ηο κεηέθεξαλ ζε

αγγεία, ηο άιπηαλ κε νμχκει (λεξφ, κέι α μχδ αλααηεκέλα) αζθξάγαλ ην αγγείν κε ισλάξα καξάνπ.

Διέο ζε κνύζην

Μάεπαλ ξάζλεο ειέο, ηο άθλαλ ζε αιαζζλφ λεξφ γα κα βδνκάδα, κεηάηο κεηέθεξαλ ζε αγγείν. Έξρλαλ κέζα κνχζην αιιά δελ γέκαλ ην αγγείν κέρξηλ νξπθή γα λα κ ρπεί αηά η χκσζή ηνπο. Όηαλ ηέιεσλε χκσζζθξάγαλ ην δνρείν. ηλ ξαγκαηφηηα ξφεηα γα κένδν ζπληήξζο

ειαψλ κέζα ζε ξαζί ή ζε μχδ, αλ ανινπνχζε νμή χκσζ. ηέκθπια

ηέκθπια ήηαλ ν νιηφο ηο ειάο, νπ ζηλ αξραφηηα ηνλ αξσκάηαλ αηνλ έηξσγαλ. Ο καξηπξίεο αφ ηνλ αξραίν φζκν αναιχηνπλ επξεία ρξήζαπηνχ ηνπ λφζηκνπ αξαζεπάζκαηνο.





84

Ο «δξπεηείο» ή «γεξγέξκν»

Ο ψξκεο ειέο νπ μείξαλ κφλεο ηνπο άλσ ζηα δέληξα ή έεθηαλ α ηο

κάεπαλ αφ ην έδαθνο. Δίλα ν γλσζηέο ζήκεξα ξνχκεο, ξνπκνιέο ήζηαθδνιέο, φσο ιέγνληα ζηλ Κξήη.

Ο δξπεηείο ήηαλ κεγάινπ ζρήκαηνο ειέο α θαίλεηα σο άξεζαλδαηέξσο α ιφγσ…ηο εκθάλζο ηνπο. Ειά: ν αξόο α Ειαία ην δέληξν . Γαηί ηλ ειά νπ σξίκαε άλσ ζην

δέλδξν ηλ έιεγαλ «γεξγέξκν» εκείο η ιέκε ξνπάηα…

Ζ βπαληλή απηή ιέμ (ξνπάηα) ανχγεηα αφκ α ζήκεξα ζηλ Διιάδα,είλα ν γλσζηέο ξνπκβνιέο.

«Γνγγύια»

Ήηαλ ν νιχ κεγάιεο ειέο. Πξνθαλψο αλαθνξά ησλ γνγγπιψλ αφ αξραίνποα βπαληλνχο ζπγγξαθείο δελ πνδιψλε άνν δαθνξεηφ ηξφναξαζεπήο α ζπληήξζο, αιιά κφλν ην κέγενο ηνπο. Ο Αήλανο ηο

αξαβάιιε κε …ρνπξκάδεο ιέγνληαο σο ην κέγενο ηνπ αξνχ ηο θνλάοείλα ίζν κε ηο γνγγχιεο ειέο.


«Η ζύκδεζ ηο ειαιάδο με η δαηνθή είκα μα πιύ

παιά ζηνία πο έε επνεάζε αηαιοηά ηκ ελέιλ ηο

γαζηνκμύ πιηζμύ ζηκ ειικό ών»





85

Δ.17. Ανςμαηά ιάδα

Μνξνχκε λα αξσκαηίζνπκε ην δφ καο ιάδ, κε δάθνξα κπξσδά α

αξσκαηά βφηαλα, φσο δεληξνιίβαλν, πκάξ, κέληα, φνπο αφ καχξνέξ, ζφξδν, δάθλ α άιια ή ζπλδπαζκνχο απηψλ. Βάνπκε ηα βφηαλακέζα ζην ιάδ γα 15 κέξεο, α ην αθήλνπκε ζηνλ ίζν. Μεηά ηο δεαέληεκέξεο κνξνχκε λα αθαξέζνπκε ηα βφηαλα.

Δ.18. ιέξ πνάζκεξ ηζαζηέξ

Παξαζεπή άικο

Αλάινγα ηλ νζφηηα ηο ειάο,βάνπκε λα βξάζε λεξφ ζην ννίνδαιχνπκε ρνληξφ αιάη. Γα λα μέξνπκεαλ έρνπκε βάιε η ζσζηή νζφηηααιαηνχ, φηαλ ξπψζε βάνπκε ζηλαηζαξφια έλα απγφ (φρ βξαζκέλν). Αλ κχη ηνπ απγνχ ζηαεί ζηλ εθάλεαηνπ κίγκαηνο, ηφηε άικ είλα έηνκ.Αλ ην απγφ «άηζε» ζηνλ άην ηο

αηζαξφιαο, ηφηε ξέε λαξνζέζνπκε αιάη. Ο ειέο νπ γίλνληα ηζαζηέο είλα ν κξέο.Σζαίνπκε ηο ειέο α ηο βάνπκε ζε κία ιεάλ κε λεξφ ζην ννίν έρνπκε

ζηχςε 2 – 3 ιεκφλα έρνπκε αθήζε ηο ιεκνλφνπεο κέζα ζην λεξφ, γα λακ καπξίζνπλ ν ειέο.

Αφ ηλ εφκελ κέξα α γα δέα κέξεο εξίνπ αιιάνπκε ην λεξφ ψζηε λαμεξίζνπλ. Σο δνκάνπκε α αλ δνχκε φη μείξζαλ, ηο βάνπκε ζηνβάν καί κε ξνδέιεο ιεκνλνχ α κάξαν θξέζν. Αφ άλσ ξίρλνπκε ηλάικ έσο δχν δάρηπια άησ αφ ην ζηφκν ηνπ βάνπ. Πξλ ην ιείζνπκε

εξκηά, ξνζέηνπκε έλα δάρηπιν αιφ ειαφιαδν. Δίλα αιφ λα αηαλαισνχλ κεηά αφ κία εβδνκάδα, γα λα άξνπλ η γεχζ

ηνπ ιεκνλνχ α ηνπ κάξανπ. Δεδή είλα ηζαζηέο, δαηξνχληα ζιξέο ζην βάν εξίνπ έλα ρξφλν.

Αλ θηάμνπκε κεγάι νζφηηα α έινπκε λα ηο δαηξήζνπκε αξαάλσ,αιψο… δελ ηο ηζαίνπκε.

Μάηα Φσηννχινπ, Λασλή Μάλ






86

Δ.19. Πάζηα ειάξ Τιά:

ειέο, εξά, μχδ, ιάδ, ζφξδν

Δηέιεζ:

Αθαξνχκε αφ ηο ειέο ηα νπνχηζα. Πνιηνννχκε ηλ ειά καί κε ιίγεξά ζην κνχιη, ξνζέηνπκε ιίγν μχδ α ιάδ. Αλ έινπκε λα είλα ιίγνν άλην ξνζέηνπκε ιίγν ζφξδν. Σνλ νιηφ ηνλ βάνπκε ζε κξάβαάα. Γα λα ζπληξεί ξνζέηνπκε ιίγν ιάδ ξλ ην ιείζνπκε.

Μαξία Καζαλνχ, Πεξαρψξ Ηάο






87

Δ.20. Φηάκκηαξ η δό μαξ ζαπύκ

πληαγή ηο Υξπζάλο Καζαλνχ, αφ ην Πεξαρψξ ηο Ηάο.

η θσηνγξαθία . ήκηξα Κσλζηαληάξα αφ ηλ Ζιέηξα Μεζζλίαο

Τιά: 8 ιά ιάδ. πλήσο ρξζκνννχκε ηκνχξγα ηνπ ιαδνχ, ην αηαά ή ηγαλνιάδα

3 ιά απζηή ζφδα (νηάζζα) 10 ιά λεξφ

1 νηήξ ρνληξφ αιάηέλα αάλ Δηέιεζ: Βάνπκε ην λεξφ κέζα ζην αάλ. Όηαλ ην λεξφ είλα ριαξφ ξίρλνπκε ζγά, ζγά ην ιάδ.Λίγν ξλ βξάζνπλ ην λεξφ κε ην ιάδξνζέηνπκε ηλ νηάζζα, ζγά, ζγά. Μεηά ξίρλνπκε έλα νηήξ ρνληξφ αιάη. Αλααηεχνπκε κε μχιλ νπηάια σο ηνλ άηνηνπ ααλνχ. Σα πιά α ξέε λα

αλααηεπηνχλ νιχ αιά. Ζ νηάζζαθνπζψλε α έιε νιχ ξνζνρή ζην αλαάηεκα. Όηαλ είλα έηνκν ην ζανχλ «μενιιάε». Θα αηαιάβεηε ζηλ ξάμ ηίζκαίλε απηφ. Σν ζανχλ αλεβαίλε ζηλ εθάλεα α κε κεγάι ηξπηήνπηάια αίξλνπκε ην ζανχλ α ην βάνπκε ζηα αινχα καο, νπ κνξεί λαείλα α αιά ζπξηάξα ή ηειάξα. Πξψηα ζηξψλνπκε ραξηί ζηα αινχα καοα κεηά βάνπκε ην ζανχλ. Αλ έινπκε λα άλνπκε α άιι δφζζανχλ, ρξζκνννχκε ην ίδν λεξφ

κε ιγφηεξ νηάζζα. Όηαλ ην ιάδ είλα ααξφ, έιεεξζζφηεξ νηάζζα, φηαλ είλακνχξγα, έιε ιγφηεξν. Όηαλ είλαηγαλνιάδν, βάνπκε ιγφηεξν αιάη. ην Πεξαρψξ ηο Ηάο ζρεδφλ φιεον γπλαίεο άλνπλ ζανχλ ζην ζίηηνπο.



Peliti Elia

Documents