Top Banner
biologia 8 malxaz mayaSvili rusdan axvlediani moswavlis saxelmZRvanelo bunebismetyvelebaSi
9

biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

Nov 04, 2019

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

biologia

8

malxaz mayaSvili rusdan axvlediani

moswavlis saxelmZRvanelobunebismetyvelebaSi

Page 2: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

b i o l o g i a

malxaz mayaSvili

rusudan axvlediani

2012

VIII klasi

moswavlis wigni

grifi mieniWa 2012 wels ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli centris mier

Page 3: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

malxaz mayaSvili

rusudan axvlediani

b i o l o g i aVIII klasi

moswavlis wigni

© malxaz mayaSvili, rusudan axvlediani, 2012

© gamomcemloba `klio~, 2012

© gamomcemloba `meridiani~, 2012

yvela ufleba daculia

Malkhaz Makashvili, Rusudan AkhvledianiBiology8th grade texbook

ISBN 978-9941-415-72-2

gamomcemloba `klio~

aRmaSeneblis gamz. 181, Tbilisi, 0112, saqarTYvelo

tel.: (+995 32) 2 34 04 30

E-mail: [email protected] www.klio.ge

gamomcemloba `meridiani~

al. yazbegis gamz. 47, Tbilisi, 0112, saqarTvelo

tel.: (+995 32) 2 39 15 22

kompiuteruli uzrunvelyofa beqa xaCaturovi

Page 4: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

4

Sinaarsi

Tavi I. adamianis organizmis zogadi maxasiaTeblebi ............................................. 5

1.1 sxeulis mxareebi, proporcia, Rruebi ................................................................ 6

Tavi II. organizmis Sinagani Txevadi garemo ............................................................ 11

2.1 metabolizmi, organizmis Sinagani garemo, organoebi ................................. 122.2 sisxli .......................................................................................................................... 142.3 homeostazi ................................................................................................................ 162.4 sisxlis gadasxma. sisxlis paTologiebi ........................................................... 192.5 guli. sisxlis mimoqcevis wreebi ........................................................................ 222.6 pulsi ........................................................................................................................... 242.7 sisxlZarRvebi. sisxldena ..................................................................................... 272.8 gulis avtomatia. gulis cikli ........................................................................... 302.9 sisxlis moZraoba organizmSi. sisxlis wnevis gazomva ................................ 332.10 aTerosklerozi ..................................................................................................... 372.11 limfuri sistema ................................................................................................... 392.12 organizmis dacviTi sistema ............................................................................... 412.13 vaqcinacia, Sidsi, C-hepatiti, apendiciti ..................................................... 45

Tavi III. Zvlebi, kunTebi da kani .................................................................................... 49

3.1 Zvlis agebuleba da Sedgeniloba......................................................................... 503.2 Zvlovani sistemis funqcia .................................................................................... 543.3 adamianis ConCxis Taviseburebebi ....................................................................... 573.4 xerxemlis modelireba ............................................................................................ 593.5 Zvlovani sistemis zogierTi dazianeba da daavadebebi ................................ 603.6 rogor amoZravebs kunTebi Cvens sxeuls........................................................... 633.7 kunTYebis muSaoba. kunTis refleqsi ................................................................... 673.8 kanis struqtura da funqciebi ............................................................................ 693.9 dakvirveba kanis mgrZnobelobaze ....................................................................... 723.10 naoWebi, gaWaRaraveba, Worfli, feriWamiebi ................................................ 75

Tavi IV. saWmlis momnelebeli sistema ....................................................................... 77

4.1 saWmlis moneleba ..................................................................................................... 784.2 sad da rogor iwyeba saWmlis moneleba ............................................................. 814.3 vitaminebi. sakveb produqtebSi Semavali nivTierebebis gamovlena ........ 84

Page 5: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

5

4.4 sisxlSi glukozis raodenobis regulacia. diabeti .................................... 864.5 sxeulis wona. metabolizmis darRveva .............................................................. 884.6 jansaRi kvebis dRiuri racionis Sedgena ......................................................... 91

Tavi V. gamoyofa. gamravleba ......................................................................................... 93

5.1 sunTYqvis mniSvneloba. haergamtari gzebi ....................................................... 945.2 filtvebi. airTa cvla. sunTqvis regulacia .................................................. 985.3 filtvebis sasicocxlo tevadoba. sunTqvis sistemis daavadebebi ....... 1025.4 Sardis gamoyofa. RviZli ..................................................................................... 1055.5 Tirkmlis funqciis modelireba ....................................................................... 1085.6 gamravlebis organoTa sistema .......................................................................... 1105.7 Canasaxis ganviTareba. mitozi, meiozi ............................................................. 1135.8 nayofi ........................................................................................................................ 115

Tavi VI. nervuli sistema ............................................................................................... 117

6.1 nervuli sistemis mniSvneloba .......................................................................... 1186.2 zurgis tvinis agebuleba da mniSvneloba ...................................................... 1226.3 pirobiTi da upirobo refleqsebi .................................................................... 1246.4 Tavis tvini. SegrZnebebi ...................................................................................... 1276.5 SegrZnebis organoTa moqmedeba. mxedveloba ............................................... 1306.6 smena da wonasworoba ............................................................................................ 1346.7 periferiuli nervuli sistema .......................................................................... 1366.8 emociebi, qcevis regulacia ............................................................................... 1386.9 ganWvreta. dagegmva, metyveleba ....................................................................... 1416.10 dakvirveba mexsierebaze .................................................................................... 1446.11 nervuli sistemis daavadebebi ......................................................................... 147

Page 6: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

8

1.1 sxeulis mxareebi, proporcia, Rruebi

adamianis sxeulis erT-erT gverdze gavlebuli ver-tikaluri Sua xazic gayofs sxeuls or – zurgis da wina mxared.

leonardo da vinCim Tavis namuSevarSi asaxa zrdas -ruli adamianis sxeulis proporciebi. Sen jer zrdasru-li ar xar. sxeulis proporciis Ca moyali beba sruldeba daaxloebiT 25 wli saTvis.

adamianis torsi. romauli qandakeba

2. warmoidgine aseTi Sua xazi Tanaklaselis sxe-ulze. ormxriv simetriulia Tu ara sxeulis wina da

zurgis mxare? Ppasuxi daasabuTe.

?

adamianis proporciebis dadgena

daakvirdi sxeulis proporcias: gazome sakuTari Tavis, torsis, zeda da qveda kidurebis sigrZe. gaakeTe igive gazomvebi Seni jgufis wevrebze; monacemebze dayrdnobiT gamoTvale Semdegi Sefardebebi:

Tavi

torsitorsi

zeda kiduritorsi

qveda kiduri

1. am Tavis Tavfurcelze moce mul adamianis sxeulze gaavle vertikal-

uri Sua xazi, romelic sxeuls or, marcxe-na da marjvena naxevrad gayofs*. daakvir-di suraTs da ganmarte, ra igulisxmeba, rode sac amboben, rom adamianis sxeuli sarkiseburi anu ormxrivi simetriis principiT aris agebuli.

?

leonardo da vinCi.adamianis sxeulis proporciebi

* rodesac adamianis sxeuls pirispir uyureb misi marjvena mxare Sengan marcxnivaa, marcxena mxare ki Sengan marjvniv.

Page 7: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

9

adamiani mravalujrediani organizmia: ujredebi qmnian qsovilebs da orga-noebs, organoebi ki – organoTa sistemebs. adamianis Sinagani organoebi (tvi-ni, kuWi, guli, nawlavebi da sxv.) moTavsebulia sxeulis RruebSi. zogierTi organo, RruSi ar aris ganlagebuli. magaliTad ConCxis kunTebi Zvlebzea ganTavsebuli, kani ki sxeulzea gadakruli.

adamianis sxeulSi 5 ZiriTadi Rrua: qalas, xerxemlis, gulmkerdis, muclis da menjis Rruebi.

qalas Rru ukavSirdeba xerxemlis Rrus (xerxemlis arxs), muclis Rru – menjis Rrus. gulmkerdis Rru ga moyofilia muclis Rrusagan diafragmiT.

3. gaabrtyele plastilini, Semdeg mieci mas cilindris forma ise, rom SuaSi darCes sivrce. es iqneba adamianis torsis modeli. rogor

fiqrob, ras eZaxian sxeulis Rrus? uCvene is modelze.

?

monacemebi Seitane cxrilis saTanado grafaSi:

cxrilis monacemebze dayrdnobiT isaubre adamianis sxeulis pro por ciebis indi-vidualuri da asakobrivi cvlilebebis Sesaxeb.

saxlSi Seasrule igive davaleba da Seiswavle: I. Cvili bavSvis, II. Seni Tanatolis da III. mSoblis anazomis mixedviT miRebuli monacemebi.

gasazomi

obieqti

sigrZe (sm) Sefardeba

zeda

kiduri

qveda

kiduriTavi torsi

Tavi torsi torsi

torsi zeda kiduri qveda kiduri

1.

2.

3.

qalas Rru

xerxemlis Rru

gulmkerdis Rru

muclis Rru

menjis Rru

diafragma

adamianis sxeulis Rruebi

Page 8: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

10

organo SeiZleba iyos ganlagebuli romelime RruSi, Sua xazis marcxniv, marjvniv an gadakveTaze, sxeulis wina mxares an zurgis mxares.

magaliTad: guli moTavsebulia gulmkerdis RruSi, vertikaluri Sua xazis gadakveTaze. Mmisi didi nawili moTavsebulia sxeulis marcxena wina mxares, xolo mcire nawili – sxeulis marjvena wina mxares.

imavdroulad zogierTi organo wyvilad aris warmod-genili, magaliTad gvaqvs ori, marcxena da marjvena Tirkmeli. aseTi organoebis ganlagebaSi Cans ormxrivi simetriac.

adamianis organoebi. xedi wina mxridan

adamianis organoebi. xedi gverdidan

guli

filtvi

diafragma

RviZli

nawlavi

Tirkmeli

1. ormxrivi simetriis garda arsebobs sxi-vuri simetriac. magaliTad, zRvis varskvlavi agebu lia sxivuri simetriiT. daakvirdi mis suraTs da Camoaya-libe sxivuri simetriis ganmarteba.

2. Tanaklaselebma SeasruleT proeqti Temaze: `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris organoebis agebule-baSi ormxrivi simetria. dagegmeT rogor warmarTavT samuSaos: rogor gamoavlenT simetriis formebs, ro-gor daafiqsirebT monacems (foto, Canaxati an nimuSe-bi), gainawileT movaleobebi da daTqviT proeqtis Ses-rulebis da warmodgenis vadebi.

davaleba

zRvis varskvlavi

5. anatomiuri orientirebis mi-

xedviT sqemaze ipove organo, romelic: gan lagebulia gulm-kerdis RruSi, sxe-ulis wina mxares, Sua xazis mimarT ormxriv simetriulad.

?

6. gamoiyene anatomiuri orientirebi da sura-Tis mixedviT aRwere RviZlis ganlageba sxeulSi.

?

Page 9: biologia 8 - old.eqe.geold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/Biologia/clio-meridian... · `ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT cxovelebis sxeulis da mcenaris

164